Buxoro davlat universitetining

 
12. Idiomatik so‘zlar – ko‘chma ma’noda qo‘llaniluvchi 
birliklar. M: latta – bo‘sh odam; terladi – ishlamadi
. 
Eslatma:
So‘zlar eskirgani kabi qo‘shimchalar ham eskirishi 
mumkin. Qadimgi o‘zbek tilida tushum kelishigi -i(g); -i(g‘) shakli 
(evig achti – eshikni ochdi); jo‘nalish kelishigi (-ra, -ru, -garu, -
karu, -qaru) bo‘lgan. M: Evgaru kirdi – uyga kirdi. Shuningdek, -
i(n) qo‘shimchali vosita kelishigi bo‘lgan. M: eligin tutdi – qo‘li 
bilan ushladi.
 
 

---

169 
O‘z-o‘zini nazorat qilish savol va topshiriqlari:
1. Ona tilining nofaol leksikasi o‘z ichiga nimalarni qamrab 
oladi? 
2. Neologizmlar (yangi paydo bo
‘
lgan so
‘
zlar) haqida ma’lumot 
bering. 
3. Hissiy-ta’siriy jihatdan ona tili leksikasi deganda nimani 
tushunasiz? Fikringizni misollar orqali bayon qiling. 
4. Umumiste’moldagi hissiy-ta’siriy bo
‘
yoqsiz va bo
‘
yoqdor 
so
‘
zlar nima? Misollar keltiring. 
Uyda bajarish uchun mashqlar. 
1-mashq
.
 
Matndagi kasb-hunarga doir so‘zlarni ajratib yozing. 
Etikdo‘z usta Mahmud xromdan hozirlangan zagotovkani uchi 
uzunchoq va tishli omburi bilan tagiga stilka yotqizilgan qolipga 
tortdi. Mixdondagi o‘tkir uchli mixchalardan olib, charm chetlariga 
qoqdi. Ustidan prostilka qo‘ydi. So‘ngra mum surtilgan ip bilan 
ko‘klab qo‘ydi; etikning ikkinchi poyini ham shunday qildi. Keyin 
sirachkosada ivitilgan sirachdan olib prostilkaga surtdi. Undan so‘ng 
andazaga muvofiq kesilgan tagcharmni avval temir mixcha bilan 
qolipga omonatgina qoqib qo‘ydi, panja qismiga tagcharm cheti 
bo‘ylab rant qo‘ydi, atrofiga mixcho‘p qadab chiqdi. 
2-mashq.
Matndagi arxaizm va istorizmlarni toping, ma’nosi 
hamda uslubiy vazifasini izohlang. 
Akramboy mulozim bilan karvonboshi oldiga borib, voqeani unga 
hikoya qildi. Karvonboshi da’voning mazmunini eshitib, jiddiy bir 
vaziyat oldi va cho‘kkalab o‘tirib, mulozimga xitob qilib: “Bular, – 
dedi da’vogarlarga ishora qilib, – menigina emas, oliy hazratning 
davlatlarini ham haqorat qilganlar. Men Buxoroyi sharif saltanat 
darborining eshik og‘aboshisi bo‘lgan bo‘lsam, yorlig‘imda janobi 
oliy buyruqlari bilan “ ulamo, fuzalo va fuqaro buni hurmat qilsinlar” 
deb yozilgan bo‘lsa-yu, ikki bozorchi kelib meni qozixonaga 
sudramoqchi bo‘lsa. Bu qanday haqorat!” 
Karvonboshi o‘z-o‘ziga “astag‘firullo!” deb bir oz jim turgandan 
keyin, hamyonini ochib besh tanga olib mulozimga bera turib: “...bu – 
sizning xizmatonangiz! – dedi. – Bularni hozir ko‘z oldimdan 
yo‘qotingiz”.