O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

2. Iqtisodiy xulq-atvorni shakllantirish ta‟lim maqsadlaridan biri sifatida 
 
Iqtisodiy bilimlarni egallash iqtisodiy tafakkurni shakllantirishning muhim jihatlaridan biri 
yoshlarda  iqtisodiy  psixologiyani  shakllantirishdir.  Iqtisodiy  psixologiya  bir  tomondan  iqtisodiy 
ta‘lim-tarbiyaga, ikkinchi tomondan jamiyatdagi mavjud tizimga xos tarzda shakllana boradi. 
Kо‗pgina  mamlakatlarda  sotsiologlar  tomonidan  о‗tkazilgan  sо‗rovnomada  qо‗yilgan 
«Sizning tasavvо‗ringizda yaxshi hayot qanday bо‗lishi kerak?» degan savolga kо‗pchilik о‗z uyi 
bо‗lishi,  turmush  о‗rtog‗i  bilan  baxtli  hayot  kechirishi,  yaxshi  ish  joyiga  ega  bо‗lish,  ikki 
farzandning ota-onasi bо‗lishni eng yuqori о‗ringa qо‗yishgan. 
Fapb  sotsiologlarining  tadqiqoti  kо‗rsatadiki,  odamlarning  diqqati  qaratilgan  yaxshiroq 
hayot kechirish va u bilan bog‗liq bо‗lgan axloqiy kompromiss-kelishuvlar - bu kichik guruhdagi 
kishilarning  hislati.  Ular  о‗ziga  xos  asab,  harakter,  keskinlik,  qat‘iylikka  ega.  Bunday  kishilar 
aholining 5-6 % ini tashkil etadi. 
Amerikada biznesda mablag‗, kapital avval qurilish, texnologiya, asbob-uskunaga, sо‗ngra 
xodimlarga  qо‗yilsa,  Yaponiyada  aksincha,  dastlab  xodimlarga,  sо‗ngra  kapital  qurilish, 
texnologiya va asbob-uskunalarga qо‗yiladi. Yaponiyaning II jahon urushidan sо‗ng
 
shu darajaga 
yetishida kollektivizm  muhim  rol о‗ynagan. Yapon tadbirkori san‘atkorona ravishda korxonada 
guruh, jamoa fikrini jamlaydi va firmaning ravnaqi yо‗lida ishlashga yо‗naltiradi. 
G‗arbda  individualizm  kuchli  bо‗lsa,  sharqda  jamoachilik,  hamkorlik  kuchli. 
Tadqiqotchilarning  fikricha  buni  eng  kо‗p  ishlatiladigdn  sо‗zlarga  kо‗ra  ham  aniqlash  mumkin 
ekan.  Angliyada,  AQShda  eng  kо‗p  ishlatiladigan  sо‗z  «men»  ekan,  Sharqdagi  mamlakatlarda, 
Rossiyada «odam», «inson» sо‗zi «men» degan sо‗zga qaraganda kо‗proq ishlatilar ekan. О‗rtoq, 
dо‗st  sо‗zlari  g‗apb  mamlakatlarida  ishlatilishi  bо‗yicha  73-75-о‗rinda  tursa,  Rossiyada  10-15-
о‗rinda,  О‗zbekistonda  undan  ham  kо‗proq  ishlatilar  ekan.  Tanimagan  odamga  murojaat  qilish 
ham  о‗ziga  xos,  odatda,  notanish  kishiga  yoshi  kattaroq  bо‗lsa  amaki,  о‗rtacha  bо‗lsa  aka, 
kichikroq bо‗lsa uka va hokazo tarzida murojaat qilinadi. Bu ham albatta har bir xalqning о‗ziga 
xos  jihatlari  bо‗lib,  unda  uning  individualizm  ustunmi  yoki  aksinchaligini  kо‗rsatuvchi  omil 
hisoblanadi. 
Bо‗lar insonda qanchalik katta imkoniyatlar yashiringanini kо‗rsatadi. 
Zarur  bilimlarni  egallash,  olingan  iqtisodiy  bilimlarni  e‘tiqodga  aylantirish,  iqtisodiy  say-
harakat,  odatga  aylantirish  iqtisodiy  ta‘lim  va  tarbiyaning  vazifasi.  Faqat  shu  yо‗l  bilangina 
iqtisodiy bilim amaliyot bilan bog‗lanadi. 
Iqtisodiy  say-harakat  bu  insonning  iqtisodiy  faoliyatida,  jamiyatnint  iqtisodiy  hayoti 
jarayonida amalga oshirgan harakati, ishlarining izchilligi, yaxlitligi ifodasidir.   
Iqtisodiy  ong,  tafakkur  jamiyatdan  ajralmaydi.  Shuning  uchun  iqtisodiy  say-harakatning 
mantig‗i jamiyat iqtisodiy hayotida mujassamlashgan. 

---

Oxir-oqibat    odamlarning  iqtisodiy  say-harakati,  tanlovi  iqtisodiy  qonunlar  va  ularni  amal 
qilishi bilan bog‗liq.  
Iqtisodiy  qonunlarning  amal  qilishi insonlar  uchun  oriyentr,  yо‗nalish  bо‗ladi.  Unga  kо‗ra 
ular tanlaydilar, qaror qabul qiladilar. 
Insonlarning  u  yoki  bu  faoliyatni  amalga  oshirishlarida  motivatsiyaga  undovchi  harakatga 
solishning  boshlang‗ich  nuqtasi  yuqorida  ta‘kidlaganimizdek  ehtiyojlardir.  Nima  uchun  biz 
ishlaymiz?  Biz  daromad  topish  uchun  ishlaymiz.  Chunki  qondirish  zarur  bо‗lgan  obyektiv 
ehtiyojlarimiz bor. 
Iqtisodiy say-harakat, tanlovni quyidagi mantiqiy izchillikda va yaxlitlikda kо‗rish mumkin.