O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi

4. Mulk egalarida ma‟naviy boylikni shakllantirish 
 
Insonlarning  iqtisodiy  faoliyati  ma‘lum  bir  sharoitda  yoki  muhitda  yuz  beradi.  Uning 
asosini ikki: ijtimoiy va tabiiy muhit tashkil qiladi. Tabiiy muhit shu  yerda istiqomat qilayotgan 
kishilarga  mavjud,  tabiatan  berilgan  imkoniyatni  ifodalasa,  ijtimoiy  muhit  esa  birinchidan  — 
mulkchilik munosabatlari, ikkinchidan esa jamiyatning ijtimoiy qurilishiga bog‗liq bо‗ladi. 
Jamiyatdagi mavjud mulkchilik munosabatlariga kо‗ra: 
• kishining jamiyatda tutgan о‗rni; 
• yaratilgan mahsulotdagi hissasi; 
• jamiyat hayotidagi roli va boshqalar shakllanadi. 
Xususiy  mulk  tabaqalanishini  kuchaytiradi.  Shuning  uchun  jamiyatdagi  haddan  tashqari 
tabaqalanishni  cheklash  uchun  davlat  ijtimoiy  muhit  yaratishi  lozim.  Qator  ne‘matlardan, 
masalan,  о‗rmon,  dam  olish  zonalari,  qо‗riqxona,  suv  resurslari,  ijtimoiy  transport  va 
hokazolardan barcha foydalanishi uchun imkon yaratishi zarur. 
Jamiyatning ijtimoiy tuzilishi, ya‘ni qurilishi qonunchilikka asoslangan bо‗lishi zarur, ya‘ni 
huquqiy normalar ishlovchi fuqarolar, ishsizlar, turli sabablarga kо‗ra ishlamayotganlarni himoya 
qilishi,  ijtimoiy  qonunchilikka  kо‗ra  ijtimoiy  sug‗urta,  pensiya,  nafaqa,  yordam  va  boshqa 
tо‗lovlarni joriy qilishi, shuningdek jamiyatning sotsial muhitini yaxshilashi kerak. 
Jamiyat  ijtimoiy  muhiti  uy-joy  ta‘minoti,  kommunal  va  maishiy  xizmat,  mehnat  sharoiti, 
bо‗sh vaqtdan foydalanish, sog‗liqni saqlash, maorif, madaniyat va boshqalarni о‗z ichiga oladi. 
Hozirgi  paytda  о‗rtacha  dunyoda  100  nafar  mehnatga  qobiliyatli  kishi  70  nafar  bola  va 
qariyalarni ta‘minlaydi. 
Jamiyat  boyligini  saqlash  va  kengaytirish  uchun  kо‗pchilikni  mulkdor,  mol  sohibiga 
aylantirish zarur. 
Tadbirkorlik, kichik biznes orqali xususiy tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish uchun zarur 
shart-sharoitini yaratilish jamiyatining siyosiy, iqtisodiy va ma‘naviy jihatdan ham yangilanishini 
mazmuni mohiyatini belgilab beradigan asosiy vazifa о‗rta sinf mulkdorlar sinfini shakllantirish 
vazifasini hal etiladi. 
Mulkchilik  real  bо‗lishi  uchun  mulkdorning  iqtisodiy  manfaati  amalga  oshishi  kerak. 
Mulkdorning iqtisodiy manfaati uning boylik egasi  sifatidagi  hayotiy ehtiyoji bо‗lib,  uning say-
harakati, fe‘l-atvori, iqtisodiy faoliyati sababini yuzaga chiqaradi. 
Mulk  egasi  о‗z  manfaatini  tо‗laroq  amalga  oshirishi  uchun  uni  о‗zi  bajarayotgan  ishini, 
kasbni puxta egallagan bо‗lishini ham taqozo qiladi. 
Mulk tejamkorlikka undan asrab, avaylab foydalanishga olib keladi. О‗z-о‗zidan ma‘lumki, 
egasi  yо‗q  buyumga  hech  kimning  joni  achimaydi.  Mulk  yо‗q  joyda  moddiy  va  mehnat 
resurslarini tejashga intilish ham bо‗lmaydi. Egasiz resurslar talon-taroj qilinadi. 
Mulkiy  huquq  bu  boylikni  tasarruf  eta  bilish,  resurslarni  ishlatishni  nazorat  qilish,  jasorat, 
foyda - zararni о‗z zimmasiga olish huquqidir. 
Mulkdor manfaati bu faqatgina tirikchilik ehtiyoji emas. Bu mulkni miqyosi, hajmiga qarab 
uning kishilar о‗rtasida obru-e‘tiborga orttirishini ham о‗z ichiga oladi. Bunda turli xayrli ishlar 
qilish; maktab, yо‗l, kо‗prik, kasalxona va boshqalar qurishi, kam ta‘minlangan oilalarga yordam 
berish va hokazolar. 
Iqtisodiy mо‗jizalarga erishgan davlatlar tajribasi kо‗rsatadiki, qayerda ma‘naviyat, ilm-fan, 
texnika  rivojiga  e‘tibor  berilsa,  о‗sha  yerda  ijtimoiy  yuksalish  rо‗y  beradi,  iqtisodiyot  tez  va 
samarali rivojlanadi. 

---

Ma‘rifatsizlik  pulparastlikni,  shafqatsizlikni  keltirib  chiqaradi,  mehr-oqibatni  sundiradi. 
Ma‘naviy kambag‗allik moddiy kambag‗allik kabi tezda kо‗zga tashlanmaydi, sezilmay oz-ozdan 
yig‗ilib  boradi  va  ma‘naviy  qashshoqlikka  olib  boradi.  Ma‘naviy  qashshoqlik  esa  moddiy 
kambag‗allikdan bir necha barobar og‗irroqdir. 
Ajdodlarimiz  tarixiy  tajribalarga  tayangan  holda  inson  hayotda  mо‗l-kо‗l  moddiy  nemat 
egasi  bо‗lish,  undan  istagancha  foydalanish  bilan  birga,  manaviy  ne‘matlardan  baxramand 
bо‗lmog‗i,  bо‗lganda  ham,  moddiy  ne‘matlarga  qaraganda  ham  kо‗proq  oziqlanmog‗i  lozim 
degan  xulosaga  kelganlar.  Shu  tariqa  jismoniy  va  ma‘naviy  uyg‗unlik  mujassam  bо‗lgan  ideal 
inson yuzaga kelishi kutilgan. Zakovatli ajdodlarimiz insonning о‗zini takomillashtirmay turib, u 
yuzaga keltirgan jamiyatni  ideal  darajaga kо‗tarish mumkin  emas, deb о‗ylaganlar.  Insonni о‗z 
nafsining  quli  bо‗lib  qolishi  yaxshilikka  olib  kelmasligini  kо‗rsatganlar.  Bu  fikrlar  ajdodlarimiz 
yaratgan adabiy, falsafiy, tarixiy asarlar orqali bizgacha yetib kelgan. 
Mulk  egalarida  ma‘naviy  boylikni  shakllantirish  uchun  yoshlarni  axloq-odob  tarbiyasiga 
alohida  ahamiyat  berishimiz,  u  yetakchi  о‗rinda  bо‗lishi  lozim.  Jamiyatdagi  barcha  yutuq  va 
kamchiliklar insonning ma‘naviy kamolotiga borib taqaladi. Axloq va odob tarbiyasiga e‘tiborsiz 
qaragan jamiyatning kelajagi achinarli bо‗lib, bunday jamiyatda moddiy boyliklar qanchalik kо‗p 
bо‗lmasin uning kelajagi porloq bо‗la olmaydi, ma‘naviy qashshoqlik oxir-oqibat uni inqirozga 
yuz tutishiga olib keladi. Shu sababli ham jamiyat ravnaqini ta‘minlash uchun yoshlarni ma‘naviy 
jihatdan  barkamol  bо‗lishiga  diqqat  qaratish,  buning  uchun  esa  ahloq  va  odob  tarbiyasini 
mukammallashtirish talab etiladi. 
Shuning  uchun  ham,  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturida,  bu  masalaga  alohida  diqqat 
qaratilgan.  Dasturning  «Ma‘naviy-axloqiy  tarbiya  va  ma‘rifiy  ishlar»  bobida  yosh  avlodni 
ma‘naviy  axloqiy  tarbiyalashda  xalqning  boy  milliy  madaniy  tarixiy  annalariga,  urf-odatlari 
hamda umumbashariy qadriyatlarga asoslangan samarali tashkiliy, pedagogik shakl va vositalari 
ishlab  chiqilib  amaliyotga  joriy  etiladi,  shaxsni  tarbiyalash  va  uni  har  tomonlama  kamol 
toptirishning  ustuvorligi  ta‘minlanadi.  Umumiy  hamda  pedagogik  madaniyatni  oshirish 
maqsadida mamlakat aholisi orasidagi ma‘rifiy ishlar takomillashtirilib borilishi ta‘kidlangan.