61
sabab bo'ldi. Fransiya mustamlakachilik imperiyasini tashkil qilish harakati 1830-
1847- yillarda Jazoirning bosib olinishi bilan boshlangan edi.Ammo 1840-
yildagi Sharq inqirozida Fransiyaning maglubiyati Angliya va Rossiya oldida
taslim bo'lganligi fransuz burjuaziyasining xotirasida edi. 1848- yil inqilobidan
so'ng Fransiyaning iqtisodiy taraqqiyoti natijasida Napoleon 111 Angliya bilan
ittifoqchilikda Sharq masalasi borasida Rossiyaga qarshi urush e'lon qildi.Turkiya
XVI asrdan buyon Fransiyaning homiyligi ostida bo'lib, XIX asrda ham u Fransuz
zayomlari, sanoat mahsulotlari va harbiy yordamiga muhtoj edi. Nikolay 1 ning
1853- yilda Peterburgdagi ingliz elchisiga, Fransiyasiz Turkiyani bo'lib olish
to'g'risidagi taklifi Napoleon III ning g'azabiga sabab bo'ldi. Natijada,
Angliya, Fransiya va Turkiyaning Rossiyaga qarshi Qrim urushi (1853-1856
yillar) kelib ehiqdi. Urushda
ijtimoiy-iqtisodiy , siyosiy va harbiy jihatdan ancha
qoloq bo'lgan Rossiya maglubiyatga uchradi. Rossiyaning maglubiyati rus
chorizmining Yevropa jandarmi rolidan mahrum bo'lishi va shu bilan birga
Fransiya uchun yangi bosqich - Yevropa kontinentida hukmronlik bosqichini
boshlab berdi.Qrim urushidan so'ng o'lgan 15 yil davomida FransiyaYevropa
kontinentidagi eng kuchli davlat bo'lib qoldi. Fransiya 1859- yili Avstriya bilan
bo'lgan urushda katta muvaffaqiyatga erishdi Bu urushni Napoleon Italiyaning
ozod qilish shiori ostida boshlandi. Buning uchun Fransiyachegaradosh bo'lgan
Italiyaning Savoyi va Nitstsa viloyatlarini qo'shib oladigan bo'ldi. Natijada,
Fransiyaning kontinentdagi mavqei yanada kuchaydi
bundan hatto Angliya
hukumati ham tashvishga lusha boshladi.Napoleon III mustamlakachilik
borasida erkin va faol tashqi siyosat yuritish maqsadida Angliyaga yon berdi.
1860-yil qonun chiqaruvchi korpusning roziligisiz Angliya bilan savdo
shartnomasini imzoladi. Bu shartnomaga ko'ra Fransuz bozorlari nisbatan,
arzon bo'lgan ingliz mahsulotlari uchun ochib qo'yildi. Fransiyaning boshqa
davlatlar bilan imzolagan fridrid (erkin savdo) shartnomalari Fransiya uchun
unchalik xavfli emas edi. Chunki bu davlatlarning aksariyati sanoat sohasida
ancha qoloq edi. Ammo Angliya bilan imzolangan savdo shartnomasi fransuz
sanoatchilarining noroziligini tugdirdi. Napoleon III ning
Angliya bilan imzolagan
savdo shartnomasi burjua muxolifatini kuchaytirgan bo'lsa, 1859-yildagi
Napoleonning Avstriya ustidan erishgan g'alabasi uni katolik cherkovini qo'Ilab-
quvvatlashidan mahrum etdi va klerikal muxolifatini paydo qildi. Fransiyaning
Avstriya bilan urushi natijasida papa qo'li ostida bo'lgan Italiya hududlarining
ko'pchiligi birlashtirildi, natijada papalikning nufuzi tushib ketdi.Avstriya-Germaniya
va Rossiyadagi milliy-ozodlik harakatlari, inqilobiy vaziyat Napoleon III ni
Fransiyada liberal islohotlar o'tkazishga majbur qildi. Shuning uchun, imperiyaning
1860-yilgacha bo'lgan davri avtoritar va undan keyingi davri esa liberal imperiya
davri, deb ataladi. Ammo liberal islohotlar davrida
ham Napoleon III ning
mamlakat boshqaruvi o'zgarishsiz qoldi. Ammo imperator tomonidan liberal yon
berishlar jamoatchilikni qoniqtirmadi va shunda Napoleon III mamlakat xalq
ommasining e'tiborini tashqi siyosat masalalariga jalb qilmoqchi bo'ldi.50- yillarning
oxiri va 60-yillarning boshlarida Fransiyaning Turkiyaga ta'siri kuchaydi. Bolqonda
mustaqil tashqi siyosat yuritib, Yaqin Sharqdagi o'zining ittifoqchisi sifatida
Ruminiyanmg tashkil topishini ta'minladi. 1860- yilda fransuztarning Suriyaga
yurishi, Suvaysh kanalining kurilishi bilan bog'liq bo'lib, kanal 1869 yilda qo'rib
bitkazildi. 60-yillar boshida Fransiya Hindi-Xitoyni zabt etishga erishdi. 50-60-
yillarda FransiyaXitoyga va Yaponiyaga qarshi harbiy harakatlarda qatnashdi.1859-
62
1862 yillarda Fransiya Rossiya bilan yaqinlashish yo'llarini qidirdi. 1859 yil
Avstriyaga qarshi urushga tayyorlanib, Rossiyaning betarafligi to'g'risida maxfiy
shartnoma imzoladi. Fransiyaning Rossiya bilan yaqinlashuvi
Angliyani tashvishga
soldi. 1863 yilda Polshadagi xalq qo'zg'olonini bostirishda Rossiyaning
shafqatsizligiga qarshi Angliya Napoleon III dan Polsha masalasida Vena
kongressiga o'xshagan Yevropa kongeressini chaqirishni talab qildi, Angliya
o'zining
maqsadiga
erishdi,
Fransiya
Rossiya
munosabatlari
buzildi.Germaniyada birlashish jarayoni boshlangach, Napoleon III bundan
manfaatlanmoqchi bo'ldi. 1865 yilda Bismark bilan bo'lgan uchrashuvda agar
Fransiya Germaniyaning biriashuviga qarshilik ko'rsatmasa
unga hududiy
rag'batlantirish berilishi va'da qilindi. 1866 yildagi Prussiyaning Avstriya bilan bo'lgan
urushi oldidan ham Bismark va'dasini takrorladi. Natijada Fransiya bu urushda
betaraf turdi. Shimoliy Gcrmaniya ittifoqining tashkil topishiga ham kompensatsiya
olish umidida bo'lgan Napoleon I I I qarshiiik ko'rsalmadi. Napoleon III ning
Lyuksemburgni Fransiya ixtiyoriga berish to'g'risidagi talabi Bismark tomonidan
rad
etildi.
Aleksandr I ning Bismarkni qo'llab-quvvatlashi franko-rus
munosabatlarini yomonlashtirdi.Uzluksiz urushlar va foydasiz diplomatik
chiqishlar bilan Napoleon III xalq ommasini monarxiyaga qarshi kurashdan,
burjuaziyani esa parlamentar boshqaruv talablaridan chalg’itishga harakat qildi.
Urushlar muvaffaqiyatli ketayotgan vaqtda imperator maqsadiga erishdi. 60-yillarning
oxirlariga kelib, Meksika va Germaniya bilan bo'lgan urushdagi mag'lubiyat
vaziyatni o'zgartirib yubordi.1846-1848 yillarda AQSh Meksikaga hujum qilib,
uning territoriyasining beshdan ikki qismini tashkil qiluvchi Yangi Meksika va
Yuqori Kaliforniya viloyatlarini bosib oldi.1861 yilda AQShda fuqarolar urushi
boshlanishi bilan Meksika prezidenti Benito Xuarosikki
yilga chet el zayomlarini
to'lashni to'xtatdi. Natijada Angliya-Fransiya va Ispaniya 1861 yilda Meksikada
pomeshchiklar va ruhoniylarning hukmronligini tiklash maqsadidasalib yurishini
boshladilar.
Bu
interventsiyaning
tashabbuskori
Palmerston
edi.
Tezdainterventsiyachilar o'rtasida nizo kelib chiqdi. Angliya va Ispaniya o'zining
qo'shinlarinichaqirib oldi. Fransuz armiyasi esa harbiy harakatlarni davom ettirdi.
Meksika respublikasi koloniyaga aylanlirildi, unga Napoleon III ning noibi
sifatida Avstriya statsgersogi Maksimilian o'tirdi. Meksikada interventlarga qarshi
Do'stlaringiz bilan baham: