Navoiy davlat pedagogika instituti tarix fakulteti “Umumiy tarix” kafedrasi

Ikkinchi imperiya davrida iqtisodiy taraqqiyot
XIX asrning 50-60-yillarida Fransiyaning iqlisodiy taraqqiyoti iyul 
monarxiyasi davriga qaraganda ancha tez bordi. 1851-1869 yillarda mamlakatning 
milliy daromadi 2 barobar oshdi. Temir va po'lat ishlab chiqarish esa 5 million 
tonnadan 20 million tonnaga yetdi. Bug' mashinalarining soni esa 8 mingdan 33 
mingga yetdi. Ammo mamlakatda og'ir industiriyaning taraqqiyoti yengil sanoatdan 
orqada qolmoqda edi. Fransiya temiryo'l to’rlari bilan qoplandi. Temiryo'l 

---

60 
liniyalarining umumiy uzunligi 17,5 ming km ga etdi. 1879 yilda fransuz tijorat 
flotining tonnasi 1 million tonnadan oshib ketdi Uning 200 ming tonnasi bug' 
kemalari zimmasiga to'g'ri kelardi. Bu vaqlda Angliya bug' kemalarining tonnasi 1 
million 250 ming tonnani, yelkanli kemalar bilan birga esa umumiy tonnaji 6 
million tonnani tashkil qilardi.Angliyadan farqli holda Fransiyada fabrika sanoatinihg 
tez rivojlanishi bilan birga ko'p sonli mayda - qo'l rnehnatiga asolangan ishlab 
chiqarish mavjud bo'lib qolaverdi. 60-yilarda Angliyada yirik mashina ishlab 
chiqarish, hunarmandchilik va mayda ishlab chiqarishni butunlay siqib chiqardi. 
Mamlakat poytaxti bo'lgan Parijda mayda ishlab chiqarish ko'proq edi. Parijda yirik 
ishlab chiqarish korxonalari o'nlab zavodlar, tamaki fabrikalari, tipografiyalar va 
boshqalar mavjud edi. Ammo bu yirik korxonalarda 440 ming kishilik sanoat 
ishchilarining bor-yugi 50 mingi band edi, xolos.Mamlakatning iqtisodiy 
taraqqiyotida banklarning roli oshdi. 1848 yilgi inqirozdan so'ng departamentlarning 
emissiya banklari fransuz bankiga aylantirildi. Mamlakatda faqat fransuz bankigina 
qog'oz pullarni chiqarish huquqiga ega edi. Yangi ""Kredi mobile"" va "Lion krediti" 
banklari katta ta'sirga ega bo'ldi. 1852 yilda dehqon xo'jaliklarini kapital bilan 
ta'minlashda katta ahamiyatga ega bo'lgan "Yer kredit" banki tashkil qilindi. 
Fransuzqishloqlarida mayda dehqon xo'jaliklari ko'pchilikni tashkil qilib, ular 
"partsellar" deb atalar edi. Barcha dehqon xo'jaliklarining 75 foizini 10 gektargacha 
eri bo'lgan xo'jaliklar, 19 %ini o'rta dehqon xo'jaliklari. 4,7 %ini yiriklari 40 
gektardan ziyod yeri bo'lgan xo'jaliklar tashkil qilar edi, Mamlakatda 3 millionga 
yaqin dehqon-batraklar mavjud edi. Bundan tashqari 1 milliondan ko'proq yer va 
boshqa ishlab chiqarish vositalaridan mahrum bo'lgan dehqonlar ish izlab shaharga 
ketgan edi. Shunday qilib, Fransiyaning millionlab dehqonlari qashshoqlikka 
mahkum qilingan edi. Bu Napoleon III ni qo'llab-quvvatlaganliklari uchun 
fransuz dehqonlariga imperatorning "minnatdorchiligi" edi.