Quyosh energiyasi zahiralari

Quyosh energiyasi zahiralari
Reja
1. Quyosh energiyasi haqida;
2. Quyosh energiyasini ishlab chiqarish, energiyasidan samarali foydalanish;
3. Quyosh panellarining turlari

Quyosh energiyasi haqida

Yoqilg‘i manbalaridan tejab foydalanish mexanik energiyani, binobarin, elektr energiyasini olish narxini kamaytirishga intilish, uzluksiz tiklanuvchi energiya manbai bo‘lgan shamol energiyasidan keng ko‘lamda foydalanishga olib keldi. Hozirgi davrda O‘zbekiston energetika sistemasi 19 ming sanoat, 80 ming qishloq xo‘jaligi, 19 ming kommunal va 3,5 million maishiy iste’molchilarni energiya bilan ta’minlaydi.
1016 kvt soatga tengQuyosh nurlari har yili yerga bag‘oyat ulkan energiya, ya’ni 62 energiya olib keladi. Bu energiyaning 60 foizi yer atmosferasi, 25,5 foizi okean va dengiz, 14,5 foizi quruqlikni isitishga sarf bo‘ladi. Bundan 2,5 foizi shamolning mexanik energiyasiga, 0,14 foizi daryolar harakatining mexanik energiyasiga, 0,12 foizi turli xil yoqilg‘i o‘tin, torf, toshko‘mir, neft va yonuvchi slanetsning kimyoviy energiyasiga 106 km2 ekanligini e’tiborga olsak, yergaaylanadi. Yerning ko‘ndalang qismi yuzasi 127,6 1012 kVt, demak bir yilda yergatushadigan quyosh nurining energiyasi 176,6 1018 kVt soat quyosh energiyasi tushadi. 1,61018 kVt soat 1,56
Quyoshning zarrin nurlari yerimizga yiliga 150000 milliard kVt soat shamol energiyasini, 33000 milliard kVt soat suv energiyasini olib keladi. O‘rmonlarda esa quyosh nurlari tufayli yiliga 220000 milliard kVt soat energiya to‘planadi. Bundan tashqari, quyosh energiyasi tufayli ming-ming yillar mobaynida yer bag‘rida ulkan energiya zahiralari jamg‘arilgan. Chunonchi, sayyoramiz bag‘rida yotgan toshko‘mirda 3580000 milliard kVt soat, torfda 480000 milliard kVt soat, yonuvchi slanetslarda 700000 milliard kVt soat, tabiiy gazda 80000 milliard kVt soat energiya zahirasi mavjud. Hozirgi vaqtda insoniyat yiliga bu ulkan zahiralarni mingdan bir qismidan ham kamrog‘ini ishlatadi. Bugungi kunda quyosh ulkan yadro reaktoriga o‘xshashligi ma’lum, unda yuqori bosim va haroratda yadro reaksiyasi sodir bo‘ladi. Bu reaksiya tufayli vodorod geliy yadrosiga aylanishi jarayonida esa quyosh reaktorining aktiv zonasidagi harorat 10 million darajadan ham ortib ketadi.
Quyoshdagi bu reaksiya sekundiga 560 million tonna geliy ishlab chiqarib, 4 million tonna vodorod energiyasiga aylantiradi. Quyosh energiyasidan foydalanishga olis o‘tmishda ham urinib ko‘rishgan. Qadimgi yunon olimi Arximed quyoshning nurini ko‘zgular sistemasi orqali tushirib, rimliklarning kemalarini yondirib yuborgani to‘g‘risida tarixda yozib qoldirgan. Quyosh energiyasidan chet mamlakatlarda keng miqyosda foydalanilmoqda. Shimoliy Fransiyaning Odeysda degan joyida fizik-ximik Feleks Tremba boshchiligida quyosh elektrostansiyasi qurilgan bo‘lib, uning quvvati 1100 kVt, hosil qiladigan harorat esa 3800 darajaga yetadi. 1816-yil islandiyalik Robert Stirling gelioqurilmadan foydalanib ishlaydigan quyosh dvigatelini yaratgan edi. 1954-yil Amerikalik Ges Repot va Bryus Kaymayklar quyosh nuridan bevosita foydalanish uchun samolyot qulayligi to‘g‘risidagi fikrni aytdi. Oradan 20 yil o‘tgach bu g‘oyaning to‘g‘riligini London kollejidagi tadqiqotchilar amalda isbotladilar.
Hozirgi vaqtda jahon fan-texnika taraqqiyoti jadal rivojlanishi munosabati bilan tabiiy zahiralardan xo‘jalik maqsadlarida tobora ko‘proq foydalanilmoqda.
Quyosh va shamol energiyasidan xalq xo‘jaligida samarali foydalanish maqsadida 1954-yil YUNESKOHindiston hamkorligida Dehlida xalqaro simpozium o‘tkazildi. 1961-yil BMT Rimda quyosh, shamol va geotermal qurilmalar energetika qurilmalarini takomillashtirish va undan xalq xo‘jaligida foydalanishni yanada kuchaytirish bo‘yicha navbatdagi xalqaro simpoziumni o‘tkazdi. 1972-yil Nigeriyada, 1973-yil Parijda “Quyosh inson xizmatida” mavzusida xalqaro kongresslar o‘tkazildi. Bu anjumanlarda quyosh energiyasidan uylarni qish faslida isitish va yozda mikroiqlim hosil qilish, quyosh energiyasini elektr energiyasiga va uni issiqlik va elektr energiyaga aylantirish, shamol energiyasini elektr va issiqlik energiyasiga aylantirish, quyosh energiyasini organik xomashyo energiyalariga aylantirish muammolarini yechish, ularning qurilmalarini ishlab chiqish masalalari ko‘rib chiqildi.
1977-yil quyosh energiyasidan qishloq xo‘jalik mahsulotlarini quritishda samarali foydalanish bo‘yicha YUNESKO-Ashxabad (“Quyosh IICHB”) da, 1981-yil “Noan’anaviy va qayta tiklanadigan energiya manbalaridan xalq xo‘jaligida foydalanish” mavzusida Toshkent (FTI) da, 1988-yil Dushanbe (FTI) da xalqaro konferensiyalar o‘tkazildi. Shuningdek, 2000-2002 va 2003-yillarda Toshkentda, Buxoroda “Innovatsiya” yo‘nalishida “Noan’anaviy energiya manbalaridan xalq xo‘jaligida samarali foydalanish istiqbollari: muammolar va yechimlar” mavzularida xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlar o‘tkazildi.
Bu konferensiyalarda ham noan’anaviy energiya manbalaridan foydalanish darajasini ko‘tarish, ayniqsa, qishloq xo‘jaligida yangi zamonaviy quyosh qurilmalari yaratish va joriy etish, chorvachilik, parrandachilik xonalarini isitishda quyosh energiyasidan foydalanish, quyosh vannalari, quyosh suv isitgichlari, gelioissiqxonalar, meva quritish qurilmalarining samarali konstruksiyalarini ishlab chiqish, quyosh stirling dvigatellarini takomillashtirish yo‘llari ko‘rib chiqildi.
1985-yili Qrimning Shelkino qishlog'ida birinchi Quyosh elektrostansiyasi ishga tushgan. Undagi bir geliostat 45 oynadan iborat bo'lib, umumiy maydoni 25 m² ga teng. Ular doim Quyoshga qarab turadi. Qurilgan qurilma atrofida 1600 ta geliostat joylashtirilgan, bu 75000 Quyosh nurini bi nuqtaga parogeneratorga yoki 60 tonnali suv qozoniga yo'naltiriladi. Bu erda 25000S gacha isiydi. Undan hosil bo'lgan bug' 40 atmosfera bosim yordamida trubalarga o'tkazilib, elektrogeneratorlarni ishga soladi va hosil bo'ladi. Qrim QES sining quvvati 5000 kvt ga teng. Quyosh nuridan foydalanish yo'llari O'zbekiston Fanlarp Akademiyasining olimlari ham ishlab chiqishgan. Ularning qurilmalari Parkentning Kumush-kon qishlog'i atrofida va boshqa joylarda qurilgan. Kurilgan qurilmalar yig'adigan Quyosh energiyasi turli sohalar (suv isitish, uylar, issiqxonalarni isitish va boshqalar)da foydalanilmoqda.
Quyosh sandoni va konsentratorlarining yangi konstruksiyalari va loyihalari namoyish etildi. Rossiya, AQSh, Fransiya, Angliya, Avstraliya, Argentina, Niderlandiya, Hindiston, Germaniya, Isroil, Kanada, Italiya, Yaponiya va boshqa ko‘pgina rivojlangan mamlakatlarda noan’anaviy energiya manbalaridan foydalanish bo‘yicha olimlar olib borgan tadqiqotlar yaxshi natijalar bermoqda. Jumladan, Germaniya, Isroil, va AQSh da quyosh energiyasidan foydalanib, 30-35 foiz uylar qish faslida isitilib, yoz oylari sovitilmoqda

quyosh energiyasi yoki quyosh energiyasi quyosh nurlari orqali hosil bo'ladi, bu er yuzida yorug'lik va issiqlik shaklida seziladi. Qayta tiklanadigan energiya manbai deb hisoblab bo'lmaydigan energiya manbai sifatida uni elektr va issiqlik energiyasini ishlab chiqarish uchun nisbatan ekologik toza usulda ishlatish mumkin.

Quyosh panellarining turlari
"Quyosh batareyasi" - bu quyosh energiyasini to'g'ridan-to'g'ri tokka aylantiradigan yarimo'tkazgich materiallari bo'lgan bir nechta quyosh xujayralari to'plamini anglatuvchi ibora. Ushbu protsedura fotoelektrik effekt deb ataladi. Ushbu mikrofizik hodisani nazorat qilish laboratoriya darajasida o'zlashtirilgandan so'ng, sanoat kremniy quyosh modullarini ishlab chiqarishni ham o'zlashtirdi. Quyosh panellarining samaradorligi - 18-22%. Ulardagi fotosellarning bog'lanishi ketma-ket va parallel ravishda amalga oshiriladi.
Ular joylashgan ramka dielektrik materialdan qilingan.
Yozgi uy va xususiy uy uchun quyosh panellarini ulash sxemasi. Tizimning to'g'ri ishlashiga elektr stantsiyasining barcha tarkibiy qismlarini to'g'ri tanlash ta'sir qiladi. Quyosh batareyasini tashkil etuvchi modullarning sifati fotonlarning Quyoshdan Yerga qanday o'tishini muvaffaqiyatli yakunlashiga bog'liq.
Yengil nurlanish uchun bu tuzoqqa tushib, ular to'g'ridan-to'g'ri oqim bilan elektr pallasida bo'ladilar. Bundan tashqari, vazifaga qarab, to'plangan energiya batareyalarda to'planadi yoki ular o'zgaruvchan elektr tokiga aylanadi va 220 V rozetkaga ulanadi
Quyosh batareyasi (SB) - bu elektr o'tkazgichlardan foydalangan holda bitta qurilmaga birlashtirilgan bir nechta fotovoltaik modullar. Va agar batareya modullardan iborat bo'lsa (ular panel deb ham ataladi), unda har bir modul bir nechta quyosh xujayralaridan (ular hujayralar deb ataladi) hosil bo'ladi. Quyosh batareyasi batareyalar va butun quyosh qurilmalarining markazida joylashgan asosiy elementdir. Amaliyotda fotovoltaik kameralar tokni to'plash va keyinchalik iste'molchilar o'rtasida taqsimlash uchun xizmat qiladigan qo'shimcha uskunalar bilan birgalikda ishlatiladi. Uydagi quyosh energiyasi to'plamiga quyidagi qurilmalar kiradi:

1. 
   Fotovoltaik panellar - quyosh nuri tushganda elektr energiyasini ishlab chiqaradigan tizimning asosiy elementi.
   
2. 
   Qayta zaryadlanuvchi batareya - bu SB uni ishlab chiqarmasa ham (masalan, tunda) iste'molchilarga muqobil elektr energiyasini etkazib berishga imkon beradigan energiya saqlash qurilmasi.
   
3. 
   Nazoratchi - batareyalarni o'z vaqtida zaryad qilish uchun javobgar bo'lgan, batareyalarni haddan tashqari zaryadlash va chuqur tushirishdan himoya qiluvchi qurilma.
   
4. 
   Inverter elektr energiyasini konvertori bo'lib, u chiqishda o'zgaruvchan tokni kerakli chastota va kuchlanish bilan qabul qilishga imkon beradi.