Tijorat banklari faoliyati tahlili indd

4.2. Kreditning ta’minlanganligi tahlili
Ma’lumki, kreditning ta’minlanganligi uning asosiy ta-
moyillaridan biri hisoblanadi. Yaxshi ta’minot, albatta, 
har qanday kreditning o‘rnini qoplash uchun asos hisob-
lanadi.
Kredit ta’minoti tahlil qilinganda, albatta, ta’minot tur-
lari va ularning sifati hamda bahosiga e’tibor qaratiladi. 
Ta’minotlar tahlilining asosiy maqsadi ham berilgan kre-
ditlarning ta’minot turlari bilan sifatli ravishda ta’min lan-
ganligini aniqlash va shu bilan birga barcha kreditlar bo‘-
yicha yuzaga keladigan risklar va yo‘qotishlarning oldini 
olishdan iborat.
Kreditlarning ta’minlanganlik darajasi tahlil qilingan-
da dastavval ta’minotlar tarkibiga e’tibor berishimiz lozim 
bo‘ladi.
4.2-jadval
№
Ta’minot turlari
Miqdori (mln so‘m) Jamiga nisbatan ulushi
1 Mol-mulk garovi
3480
43,7
2 Kafolat yoki ka
fi
llik 2369
29,8
3 Sug‘urta
2104
26,4
4 Ishonch kreditlar
10
0,1
Jami:
7963
100

---

70
Kredit ta’minotlarining asosiy qismining qariyb 44 foizi-
ni mol-mulk garovi tashkil etar ekan. Mol-mulkni garovga 
olishda quyidagilarga e’tibor berilmog‘i lozim.
Birinchidan, kredit o‘z vaqtida qaytmasdan uning sum-
masi mol-mulkka qaratilgan taqdirda, garovga javobgar 
qo‘yilgan mol-mulkni bank tasarrufiga o‘tkaza olishning 
huquqiy asoslari. Bunda asosiy e’tibor mol-mulk garovi 
shart nomasining harakatdagi qonunlarga (Fuqarolik kodek-
si, garov to‘g‘risidagi va b.) mos kelishidan iborat.
Ikkinchidan, garov olingan mol-mulkning likvidlilik da-
rajasi. Ya’ni ushbu mulkni pul aylantirish imkoniyatlari, 
ushbu mulkka bozorda talab darajasini chuqur o‘rganish ta-
lab etiladi. Bozorda ushbu mulkka talab darajasining pastli-
gi uning bahosiga teskari ta’sir ko‘rsatishi tabiiy holdir.
Uchinchidan, garovga olinayotgan mol-mulkning haqi-
qiy bozor bahosi. Bu o‘rinda mol-mulkning hozirgi bozor 
bahosi bilan birga, uning kelgusi davrdagi bahosiga ham 
e’tibor qaratilmog‘i lozim. Mol-mulkning kelgusi davrda gi 
bahosini aniqlashda albatta inflatsiya darajasi, mol-mulk-
ning eskirish miqdori va unga ta’sir qiluvchi boshqa barcha 
omillar hisobga olinmog‘i lozim.
Uchinchi shaxsning kafilligi olingan taqdirda bank, al-
batta, quyidagilarga e’tibor qaratishi lozim:
Birinchidan, kafillikning moliyaviy holati. Bunda kredit 
o‘z vaqtida undirilmagan holatlarda ushbu kreditni qoplash 
uchun kafillikda yetarli miqdorda bo‘sh pul oqimi bo‘lishi 
yoki bo‘lmasligiga asosiy e’tibor qaratilmog‘i;
Ikkinchidan, kafil boshqa banklardagi kreditlar uchun 
ham kafil bo‘lmaganmi? Uning kafilligi doirasi, majburiyat-
larini to‘lash layoqati va kredit tarixi o‘rganilmog‘i;
Uchinchidan, qarama-qarshi kafilliklar, ya’ni bir shaxs 
kredit olganda ikkinchi bir shaxs kafilligi va ikkinchi shaxs 
kredit olganda birinchi shaxsning kafilligiga yo‘l qo‘yilmasligi 
lozim.

---

71
Kreditlar sug‘urta tashkilotlari tomonidan sug‘urtalangan 
taqdirda, sug‘urta shartnomasi tahlil qilinmog‘i va sug‘ur ta-
lanuvchi sug‘urta badallarining o‘z vaqtida to‘lanishi na zo -
rat qilinishi maqsadga muvofiqdir.
Yuqorida keltirilgan jadval ma’lumotlari asosan kredit-
larning ta’minlanganligi darajasini o‘zida ifodalaydi. Bun-
dan tashqari asosiy e’tibor ta’minotning yetarliligi sifatiga 
qaratilmog‘i lozim. Bu masalalar kredit portfeli va kredit 
yig‘majildlari tahlili hamda garovga olingan mol-mulk sifa-
ti va saqlanishi holatini joylarda ko‘rib chiqish orqali amal-
ga oshiriladi. Shunday qilib, kredit ta’minotlari tahlili ava-
lambor, bankning kredit siyosati, garov siyosati sifatiga ba-
ho beradi. Bundan tashqari to‘liq ta’minlangan va sifatsiz 
mol-mulklar bilan ta’minlangan kreditlar miqdorini aniq-
lash hamda ular bilan bog‘liq bo‘lgan risklar ko‘lamini ba-
holash imkonini beradi.
Kelgusida bank ushbu risklar oldini olish bilan bog‘liq 
bo‘lgan chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun to‘g‘ri qa-
rorlar qabul qilinishiga zamin yaratiladi.
Sifatli va ishonchli ta’minot bank uchun kredit faoliya-
tidan yo‘qotilishi mumkin bo‘lgan mablag‘larni saqlash ga-
rovi hisoblanadi.