O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

M etgemoglobm
- kuchli oksidlovchilar (ferrotsionid, bartolet tuzi, 
vodorod perekisi va b.) ta ’sirida gemoglobin tarkibidagi Fe2+ zaryadini 
Fe3+ gacha o ‘zgartirib yuboradi, natijada temir uch oksidi hosil b o ia d i. 
Bu birikma mustahkam b o iib , tarkibidagi kislorodni to ‘qimaga bera 
olmaydi, natijada odam halok b o iish i mumkin.
241

---

Rang ко ‘rsatkich.
Eritrotsitlarda gem oglobin miqdori haqida rang 
k o ‘rsatkich yoki farb indeks (Fi, farb-rang, index- ko ‘rsatkich)ga qarab 
fik r y u ritila d i. R ang k o ‘rs a tk ic h e ritrp ts itn i g e m o g lo b in b ilan
to ‘yinganlik darajasini bildiradi. Fi - gem oglobin va eritrotsitlam ing 
foizlardagi nisbati, bunda gem oglobin miqdori 166,7 g/1, eritrotsitlar 
e sa5 10 I2/1 shartli 100% deb qabul qilingan. A gar har ikkalalari 100% 
ga teng b o ‘lsa, Fi Iga teng deyiladi. N orm ada Fi 0,75-1,1 o ‘rtasidagi 
kattalikka ega, buni 
normoxrom
holati deyiladi. A gar Fi 0,7 dan kam 
b o ‘lsa 
gipoxrom ,
1,1 dan katta b o ‘lsa 
giperxram
holat deyiladi. Rang 
k o ‘rsatkichni aniqlash klinikada anem iyaning kelib chikish sababini 
o ‘rganishda katta aham iyatga ega.
Gemoliz.
E ritrotsitlar q o big‘i yorilib gem oglobinning plazm aga 
chiqishi 
gem oliz
deyiladi. Bunda plazma tiniq qizil rangga bo‘yaladi. 
Gemolizning bir necha turlari mavjud.
Osmotik gem oliz -
eritrotsitlam ing gipotonik eritmaga solinganida 
kelib chiqadi. Sog‘lom odamlar eritrotsitlarining osmotik chidamliligini 
minimal chegarasi NaCl ning 0,42-0,48% eritmasiga to ‘g ‘ri keladi, to ‘la 
gemoliz (maksimal chidamlilik) NaCl ning 0,30-0,34% eritmasida sodir 
bo‘ladi.
Kimyoviy gemoliz -
ximiyaviy moddalar (xloroform, efir, saponin va 
b.) ta ’sirida eritrotsitlar oqsil lipid pardasining parchalanishi natijasida 
kelib chiqadi.
Biologik gem oliz -
ilon, hasharotlar, m ikroorganizm lar zaharlari 
ta ’sirida sodir b o ia d i.
Termik gem oliz -
eritrotsitlar m uzlatilib, so ‘ng isitilganda kelib 
chiqadi.
Im m un gem oliz -
mos kelm agan qon quyish natijasida im m un 
gemolizinlar ta ’sirida kelib chiqadi.
M exanik gem oliz -
qonga m exanik ta ’sir qilganda, masalan, qon 
saqlanayotgan idish qattiq silkitilganda eritrotsitlar q o b iglning yorilishi.
Eritrotsitlam ing vazifasi.
Eritrotsitlar uch xil vazifani bajaradilar: 
tashuvchi, himoyalovchi va boshqaruvchi.
Tashuvchi vazifasiga
0 2 va C 0 2, aminokislotalar, polipeptidlar, oqsil, 
karbonsuvlar, fermentlar, gormonlar, y o g la r, xolisterin, har xil biologik 
faol m oddalar (prostoglandinlar, leykotriyentlar va b.), mikroelementlar 
va boshqalami tashish kiradi.
Himoyalovchi vazifasiga
eritrotsitlaming xususiy va umumiy immun 
reaksiyada ishtiroki, qon-tomir trom botsitar gemostazda, qon ivishida 
va fibrinolizda qatnashishi kiradi.

---

Boshqaruv vazifasi
- eritrotsitlar tarkibida gemoglobin borligi tufayli 
qonning PH, plazma tarkibidagi ion va suv doimiyligini saqlashda ishtirok 
etadi. Kapillyam ing arterial qismida eritrotsitlar tarkibidagi suv va 0 2 
to ‘qimaga beriladi va uning hajmi kichrayadi, kapillyaming venoz qismida 
esa to ‘qimadan suv, C 0 2 va m odda almashinuv mahsulotlarini biriktirib 
oladi va eritrotsitlar hajmi ortadi.
Eritrotsitlar glyukoza va qon ivishiga qarshi b o ig a n modda geparinni 
ham tashib yuradi. Agar bu m oddalam ing qondagi miqdori ko‘payib 
ketsa, ular eritrotsitlar ichiga kirib oladi, kamayib ketganda yana plazmaga 
qaytib chiqadi.
Eritrotsitlar tarkibida eritropoezni boshqarishda ishtirok etadigan 
eritropoetik omil saqlanadi. Eritrotsitlar parchalanganda bu omil suyak 
ko‘migiga tushadi va eritrotsitlar hosil boiishini kuchaytiradi. Eritrotsitlar 
parchalanganda ajrab chiqqan gem oglobindan o ‘t tarkibiy qism iga 
kiruvchi bilirubin hosil b o ia d i.