O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

M onotsitlar -
qon-tomirlarda 70 soatgacba aylanib yuradi, so‘ngra 
u yerdan chiqib to ‘qima (gistiotsitlar) makrofagiga aylanadi. Kislotali
247

---

m uhitda m onotsitlar m ikroblarni fagotsitoz qilish xossasiga ega, bu 
paytda neytrofillar faolligi susayadi. H alok b o ‘lgan leykotsitlar va 
jarohatlangan to ‘qimalami monotsitlar fagotsit qilib yalligiangan sohani 
tozalaydilar. Monotsitlar komplement tizimi tarkibiy qismining ayrimlarini 
sintezlaydi. Aktiv monotsitlar va m akrofaglar sitotoksinlar, interleykin 
(IL - 1), o ‘sm alam i nekroz qiluvchi omil, interferonlarni sintezlash 
natijasida o'sm aga, viruslarga, mikroorganizmlarga va parazitlarga qarshi 
immunitet hosil qiladi, gemopoezning boshqarilishida ishtirok etadi. 
M o n o tsitla r qon iv ish in i (tro m b o k san , tro m b o p la stin la r) ham da 
fibrinolizni kuchaytiradigan (plazminogen aktivatorlari) omillami ishlab 
chiqaradi.
Lim fotsitlar
- suyak k o ‘m igida hosil b o ‘ladi va qonga tushgach 
to ‘ qimalarda shakllanadi. Ayrisimon bezda shakllanganlari T - limfotsitlar 
(thymus - so‘zidan olingan) deb ataladi. T - limfotsitlarning bir necha 
turlari mavjud. T -
killerlar
yoki qotillar (inglizcha tu kill - o ‘ldirmoq) 
n ish o n h u jay ralarn i, ju m la d a n yuqum li k asallik larn i chaqiruvchi 
mikroorganizmlar, o‘sma hujayralar vaboshqalami o‘ldiradi. 
T -xelp erla r
yoki immunitet qilishda yordamchilar. Ular T - T -
xelperlar,
hujayra 
immunitetini kuchaytiruvchi va T - В -
xelperlar
gumoral immunitetni 
kuchaytiruvchilardan iborat. T -
amplifayyerlar
T - va В - , ayniksa T -
limfotsitlar funksiyasini kuchaytiradi. 
T -s u p r e s s o r la r -
immun javobni 
susaytiruvchi limfotsitlar. Ular 
T - T - supressorlar
hujayra immunitetini 
p a sa y tiru v c h i v a T - В -
su p re sso rla r -
gu m o ral im m u n itetn i 
pasaytiruvchilarga b o ‘linadi. T — 
shakllantiruvchi
(differensiyalovchi) 
yoki Td - limfotsitlar qon ishlab chiqaruvchi a’zolarining o ‘zak hujayralari 
faoliyatiga ta ’sir ko‘rsatadi, y a ’ni suyak ko‘migida eritrotsitar, leykotsitar 
va trom botsitar hujayralam ing hosil bo‘lish nisbatiga ta ’sir qiladi. T -
qontrsupressorlar
T - supressorlar faoliyatini susaytirish orqali immun 
javobni kuchaytiradi. T
-x o tir a hujayralari
avval ta ’sir qilgan antigenlar 
haqida axborotni xotirasida saqlash orqali immun javobni tezlashtiradi.
Limfotsitlarning boshqa turi В -
limfotsitlar
(bursa - so‘zidan olingan) 
odam va sutem izuvchilarda suyak k o ‘migida yoki ingichka ichakda 
joylashgan lim foid- epitelial tizimda shakllanadi. В - limfotsitlar antigenlar 
va sitokinlar ta ’sirida antitelo ajratib chiqaruvchi plazmatik hujayralarga 
aylanadi. В -
limfotsitlarning
quyidagi turlari mavjud: В - qotillar, В -
xelperlar va В - supressorlar.
В - killerlar h a m J -
killerlar kabi vazifalam i bajaradi. 
В -x e lp e rla r
antigenlam i tanishtiradi, Td - limfotsitlar va T - supressorlar faoliyatini 
kuchaytiradi, hujayra va gum oral immunitetlarda ishtirok etadi. В -
248

---

supressorlar
antitelo ishlab chiqaruvchi hujayralar - В - limfotsitlar 
proliferatsiyasini tormozlaydi.
T va В limfotsitlardan tashqari О limfotsitlar ham mavjud. Ayrim 
tadqiqotchilar О limfotsitlami natural (tabiiy) killer hujayralar yoki NK -
lim fotsitlar deb atadilar. N K lim fotsitlar yot hujayralarni «teshib 
yuboruvchi» perforin deb nomlanuvchi oqsil ishlab chiqaradi. Sitotoksik 
limfotsitlar (STL)proteolitik fermentlar (sitolizinlar) ishlab chiqaradi va 
bular yot hujayralarga hosil b o ‘lgan teshiklar orqali kirib, ularni halok 
qiladi.