Eritrotsitlar suyak k o ‘migining yopiq kapillyarlarida yetiladi va ular
retikulotsit davriga yetgandan so‘ng kapillyarlar devorini cho‘zadi, natijada
tomir ochiladi va retikulotsitlar qon bilan yuvib ketiladi. Qonda retikulotsitlar
35-45 soatdan so‘ng eritrotsitga aylanadi. Qondagi retikulotsitlar miqdori
m e’yorda 1-2% ni tashkil qiladi. Eritrotsitlar 80-120 kun yashaydi.
E ritro p o e z m e ’y o rd a b o i i s h u ch u n
tem ir
zarur. E ritro tsitla r
parchalanganda hosil b o ‘Igan, depodan va ovqatlar tarkibidan tushgan
tem ir suyak k o ‘migiga tushadi. Katta yoshdagi
odamlarda eritropoez
m e’yorda ketishi uchun sutkalik ovqat ratsionida 12-15 mg tem ir b o ‘lishi
zarur.
Ic h a k n in g s h illiq q a v a tid a te m irn in g e n te r o ts itg a o ‘tish in i
o so n lash tiru v ch i resep to r m avjud. Ichak shilliq q avatida tem irni
tashuvchi oqsil mavjud. U temirni transferrin reseptori bor to ‘qimalarga
olib boradi. To‘qimada
transferrin
va tem ir kompleksi parchalanadi va
tem ir boshqa tashuvchi oqsil -
ferritin
bilan birikadi. Ortiqcha temir
oqsil-ferritin yoki oqsil va lipoid-gemosiderin bilan birikkan holda jigar
va taloqda to ‘planadi, keyinchalik tem ir gem oglobin hosil b o ‘lishida
ishlatiladi.
Eritrotsitlaming hosil bo‘lishida
В p vitamini
(siankobalamin) va
fo liy
kislotal&n
zamrdir. B 12 vitamini organizmga ovqat tarkibida tushadi va
qon hosil qiluvchi Kaslning tashqi omili deb ataladi.
Uning ichakda
s o ‘rilish i u chun m e ’daning p ilo rik sohasi shilliq q av atid a ishlab
c h iq a rilu v c h i v a K a s ln in g ic h k i o m ili d eb a ta lu v c h i m o d d a
(gastromukoproteid) zarur. В 12 vitamini yetishmasa anemiya kelib chiqadi.
В , 2 vitamini globin sinteziga yordam beradi. В , 2 vitamini va foliy kislotalar
eritrotsitlar DNRsi sintezida ishtirok etadilar.
B 2 vitamini
(riboflavin)
eritrotsitlam ing lipid tarkibi hosil b o ‘lishida qatnashadi.
B 6 vitamini
(piridoksin) gem hosil b o ‘lishida qatnashadi.
С vitamini
tem im i ichakda
so‘rilishini osonlashtiradi, foliy kislota ta ’sirini kuchaytiradi.
E vitamini
(6 - tokoferol) va
P P vitamini
(pantoten kislota) eritrotsitlar lipid pardasini
kuchaytiradi va gemolizga chidamliligini orttiradi.
Eritropoezning m e’yorda bo‘lishi uchun m ikroelem entlarham zamr.
Mis
tem im i ichakda so‘rilishiga yordam beradi va uni gem tarkibiga
kirishini osonlashtiradi.
Nikel va kobalt\m
gemoglobin va gem ushlovchi
m o lek u lala r sin tezin i k u chaytiradi. O rganizm dagi
sinla
ling 75%
eritro tsitlard a karboangidaza ferm enti tark ib id a b o ‘ladi, sinkning
yetishmasligi leykopeniyani keltirib chiqaradi.
E r itr o p o e tin la r -
e ritro p o e z n in g f iz io lo g ik b o sh q a ru v c h isi
hisoblanadi. E ritropoetinlar
asosan buyrakda, qism an taloqda hosil
244
b o i a d i va s o g i o m o d am q o n id a d oim o oz m iq d o rd a b o i a d i .
E ritro p o e tin lar eritro tsitlar o im ish d o sh la rin in g p ro liferatsiy asin i
kuch ay tirad i va gem oglobin sintezini te zlash tirad i. U lar gem va
gem oglobinlar sintezida qatnashuvchi enzimlar hosil b o iish id a ishtirok
etadigan informatsion
R N K
sintezini kuchaytiradi. Eritropoetinlar hosil
b o iish i gipoksiyada kuchayadi. Eritropoezni
erkaklar jin siy gormonlari
kuchaytiradi. Qonda eritrotsitlar k o ‘payib ketganda
hosil b o iu v c h i
m odda
eritropoez ingibitori
eritropoezni torm ozlaydi. Shuningdek,
ayollar jin siy gormonlari
(estrogeniar) va
keylonlar
ham eritropoezni
to rm o zlay d ilar. S im p atik nerv tizim i e ritro p o e z n i k u ch ay tirad i,
parasimpatik esa tormozlaydi. Nerv va endokrin tizim lar
eritropoezga
eritropoetin orqali ta ’sir k o ‘rsatadi.
Eritrotsitlam ing parchalanishi jigarda, taloqda va suyak k o ‘migida
mononukleor fagotsitar sistema ta ’sirida amalga oshadi. Eritrotsitlar
yemirilishidan hosil b o ig a n moddalar eritropoezni kuchaytiradi.
Leykotsitlar.
Leykotsitlar, oq qon tanachalari yadrosi bor, kattaligi 8
dan 20 mkm gacha b o ia d i.
Katta yoshdagi odamlar periferik qonida leykotsitlar miqdori 4,0-
9 ,0xl09l, yoki 1 mkl qonda 4000-9000 ni tashkil qiladi. Miqdorining ortib
ketishi
levkotsitoz
va kamayib ketishi
leykopeniya
deyiladi. Fiziologik
va p a to lo g ik (re a k tiv ) le y k o tsito z b o i i s h i m um kin. F iz io lo g ik
leykotsitozda qonning qayta taqsim lanishi
kuzatiladi va leykotsitlar
miqdori k o ‘pga bormaydi. Fiziologik leykotsitoz ovqatlangandan so‘ng,
jism oniy ish paytida,
emotsional
qo‘zg‘alganda, homiladorlik paytida
kuzatiladi. Patologik leykotsitozda periferik qonga yetilmagan leykotsitlar
chiqarib yuboriladi va bu leykotsitlar to i a shakllanib boim aganligi tufayli
o ‘z fu n k siy alarin i b aja ra o lm ay d ilar, y a ’ni o rganizm ni p ato g en
bakteriyalardan him oya qila olm aydi.
L eykopeniya radioaktiv fon
o rtg a n d a va ayrim farm o k o lo g ik d o rila r t a ’sirid a kelib chiqadi.
Leykopeniya ayrim yuqumli kasalliklarda (sepsis, miliar tuberkulez) ham
kuzatiladi. Leykopeniyada organizmning bakteriyalardan himoyalanish.
xossasi susayadi.
Leykotsitlar tuzilishiga qarab ikkita katta guruhga boiinadi:
donachali
yoki
granulotsitlar
va
donachasiz
yoki
agranulotsitlar.
D onachali
le y k o tsitla r
n e y tro filla r, e o z in o filla r
va
b a zo filla r,
d o n a c h a siz
leykotsitlar
limfotsitlar
va
monotsitlardan
iborat. Qanday bo‘yoq bilan
bo‘yalishiga qarab granulotsitlarga nom berilgan: eozinofillar kislotali
b o ‘yoq (eozin), b a z o filla r ishqoriy b o ‘yoq (g em ato q silin ) b ilan
b o ‘yaladilar, neytrofillar esa har ikkala b o ‘yoq bilan ham bo‘yalaveradi.
245
Yetilganlik darajasiga qarab metamiyelotsit (yosh), tayoqcha yadroli va
segment yadroli neytrofillarga bo‘linadi.
Klinikada leykotsitlam ing m iqdoridan tashqari,
ularning foizdagi
nisbati ham katta aham iyat kasb etadi, qondagi leykotsitlar har xil
turlarining foizlardagi nisbati
leykotsitlar form ula
yoki
leykogramma
deb ataladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
