Qon guruhlarining serologik tarkibi
qon g u ru h i
e ritro ts itla r
aglyutinogenlar
gem olizinlar
pjazm a, yoki zard o b
aglyutininlar va
antiaglyutininlar
1(0)
0
б в
0
II (A)
A
в
A
111(B)
В
б
В
IV (AB)
AB
AB
II, III, IV qon guruhiga ega odam plazmasida eritrotsit va to‘qimalardan
ajralib chiqqan antiaglyutininlar mavjud, ular aglyutinogenlar kabi A va
В harflari bilan belgilanadi.
Jadvaldan k o ‘rinib
turibdiki, I-guruh zardobi II, III, IV guruh
eritrotsitlari bilan, II guruh zardobi III,
IV guruh eritrotsitlari bilan, III
g u ru h z a rd o b i - II, IV g u ru h e ritro ts itla ri b ila n a ra la sh g a n d a
aglyutinatsiya sodir b o ‘lar ekan.
Demak I-guruh barcha guruhdagi qonlar bilan mos kelar ekan, shuning
uchun qoni I guruh b o ‘Igan odam
universal donor
deb ataladi. IV guruh
qoni eritrotsitlari esa quyilgan qon aglyutininiari bilan aglyutinatsiyaga
uchramaydi, shuning uchun bunday qon guruh\iga ega b o ‘Igan odam
universal resipiyent
deb ataladi.
H ar x il qon gu ru h larin in g m os kelish i
zardob guruhi
E ritro tsit guruhi
1 ( 0 )
11(A)
III(B )
IV (AB)
16 в
-
+
+
+
I I
b
-
-
+
+
I I I 6
-
+
-
+
IV-
-
-
-
-
ilova: «+ »- aglyutinatsiyaning borligi. «-»
-
aglyutinatsiya yo ‘qligi.
Qon quyilganda donor qoni tarkibidagi aglyutininlar va gemolizinlami
hisobga olmaslik sababi nimada? Bunga sabab oz miqdorda (200-300 ml)
qon quyilganda donor qoni tarkibidagi aglyutinin va gemolizlar resipiyent
qonida (2500-2800 ml) suyulib ketadi va plazmadagi antiaglyutininlar
bilan birikadi, eritrotsitlami yopishtirib qo‘yish uchun esa uning miqdori
kamlik qiladi.
259
Inson k o ‘p qon y o ‘qotganda, unga faqat bir xil guruhdagi qon
quyilishi zarur, chunki donor qonidagi agiyutinin va gemolizinlar miqdori
k o ‘p b o ig an d a , resipiyent eritrotsitlarini
aglyutinatsiya qilish uchun
yetarli b o iib qolishi mumkin.
Ayrim paytda, qon quyilishidan so‘nggi asoratlar kelib chiqishiga
qon guruhining noto‘g‘ri aniqlanganligi sabab b o iish i mumkin. Hozirgi
paytda A va В aglyutinogenlarning bir necha turlari bor ekanligi
aniqlangan. (A
j
,A2,A3 va h.k., Bj,B2,B3 va h.k.) Aglyutinogenning tartib
raqami qancha ko‘p b o is a uning antigenlik xossasi shuncha kam bo iad i.
N atijada qon guruhi aniqlanayotgan paytda xatolikka y o i qo'yib mos
kelmaydigan qonni quyib q o ‘yish mumkin. I guruh qoni eritrotsitlar
membranasida H antigen borligi aniklangan. II, III, IV guruhli odam qonida
ham bu antigen yashirin determinat sifatida uchraydi. II va IV guruhiga
ega b o ig a n odamlar qonida anti-H-antitela mavjud.
Shuning uchun I
guruh qonini boshqa guruhdagi odamlarga quyilganda gemotransfuzion
asoratlar kelib chiqishi tabiiy. Shuning uchun ham hozirgi paytda faqat
bir xil guruhdagi qonlarni quyish tavsiya etiladi.
Rezus sistema.
1940 yili K.Landshteyner va A. Vinerlar tomonidan
m akaki-rezus maymuni qonida antigen aniqlangan, uni
rezus-faktor
deb
atashdi. Bu antigen oq irqli odam lam ing 85% qonida uchraydi. Ayrim
xalklarda, masalan: evenlar qonida 100% rezus-faktor uchraydi. Qonida
rezus-faktor mavjud odamlar rezus- musbat, bu faktoryo‘q odamlar rezus-
manfiy deb nomlangan. Rezus-faktor 40 dan ortik antigenlardan tuzilgan
murakkab tizimdir. Antigenlik xossasi eng yuqori b o ig a n D-tip (85%)
antigen uchraydi. Bundan tashqari, rezus antigenning quyidagi tiplari:
S, Ye, d, s, ye mavjud, ularning antigenlik xossasi past. Avstraliyalik
aborigenlar qonida rezus antigenning hech bir turi uchramaydi.
Rezus
tizimning ABO tizimidan farqi plazmada tug‘ma antirezus aglyutininning
boim asligidir. Agar rezus-musbat donor qoni rezus manfiy resipiyentga
quyilsa, resipiyent qonida rezus faktorga qarshi-antirezus agiyutinin hosil
b o ia d i. Rezus-musbat qon rezus-manfiy odamga ikkinchi marta quyilsa
eritrotsitlar aglyutinatsiyaga uchraydi, y a ’ni rezus-kelishmovchiligi kelib
chiqadi. Shuning uchun ham rezus manfiy qon rezus-m anfiy odamga va
rez u s-m u sb a t qon rezu s m u sb at o dam ga q u y ilish i zarur. R ezus
kelishmovchilik homiiadoriikda ham kelib chiqishi mumkin. Agar ayol
rezus-manfiy qonga ega b o is a , homila qoni rezus-musbat b o isa , homila
qonidan rezus aglyutinogenlar ona qoniga o‘tib unda antirezus agiyutinin
ishlab chiqishini paydo qiladi. Homiladan eritrotsitlaming k o ‘p miqdorda
ona qoniga tushishi tug'ruq paytida sodir b o ia d i. Shuning uchun ham
260
Birinchi homiladorlik yaxshi tugallanishi mumkin. Keyingi homiladorlikda
esa ona qonidagi antirezus aglyutinin yo'ldosh to ‘sig‘idan o ‘tib bola
qoniga tushishi, uning to ‘qima va eritrotsitlarini yemirishi mumkin.
N atijada hom ila halok boMishi yoki chaqaloq og‘ir gemolitik
anemiya
bilan tug'ilishi mumkin.
Gematologlar eritrotsitlarda quyidagi antigen tizim lar mavjudligini
e’tiro f qiladilar: ABO, Rh, MNSs, P, Lyuteran (LU), Kell-Kellano (Kk),
Lyuis (Le), Daffi (Fy), va Kid (Jk). Bulardan ABO va Rh tizimlar qon
quyishda katta ahamiyatga ega.
L e y k o tsitlard a ham 90 dan ortiq an tig en la r bor. L ey k o tsitlar
transplanitsion immunitetda katta ahamiyatga ega b o lg a n gistologik
mos kelish antigenini saqlaydi.
Qon quyish immunologik murakkab jarayon hisoblanadi. Shuning
uchun ham 25% dan ko‘p qon y o ‘qotgandagina,
butun qonni quyish
tavsiya qilinadi. Boshqa hollarda esa zaruratga qarab masalan, anemiyada
eritrotsitar massa, trombotsitopeniyada trombotsitar massa, har xil yuqumli
kasalliklarda, septik holatda granulotsitlar quyilishi maqsadga muvofiq.
Qon o‘zining murakkab va turli vazifalarini, faqat doimo harakatda
b o ‘lgandagina bajara oladi. Qon harakatini yurak ta ’minlaydi.
Ingliz vrachi, anatomi va fiziologi Vilyam Garvey 1628 yilda o ‘zining
«Hayvonlarda yurak va qon harakatini anatomik tekshirish» nomli asarida
qon aylanishni katta va kichik doiralari haqida, yurakning qonni xarakatga
keltiruvchi a ’zo ekanligi va qonni yopiq sistemada uzluksiz harakati
haqida to ‘g ‘ri tasavvur berdi.
Qon organizmda harakatlanar ekan, qon aylanishining katta va kichik
doirasini bosib o ‘tadi. K atta doirasi yurakning chap qorinchasidan
boshlanib, aorta, yirik arteriyalar, kapillyarlar, venula va venalam i o ‘z
ichiga olib, yurakning o ‘ng b o ‘lmasida tugallanadi. 0 ‘ng b o ‘lmadagi
qon o ‘ng qorinchaga o ‘tadi va u yerdan qon aylanishning kichik doirasi
boshlanib, o‘pka arteriyalari va uning barcha tarmoqlari, o ‘pka arteriyalari,
kapillyarlari, venulalar va venalam i o ‘z ichiga oladi va yurakning chap
b o ‘lm achasiga quyiladi. Chap b o ‘lm achadan
qon chap qorinchaga
quyilib, o ‘z faoliyatini davom ettiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
