O. T. Alayiya, sh. Q, Q o d ir o V a. N. Q q d ir o V, sh. H. H a m r o q u lo V e. H. H a lilo y

Eritrotsitlar.
Eritrotsitlar - qizil qon tanachalari, ikki tomoni botiq 
disk shaklida bo‘ladi. Shaklining shunday bo‘lishi eritrotsitlar yuzasining 
katta bo‘lishini ta ’minlaydi, natijada u har xil moddalami k o ‘p miqdorda 
tashiy oladi. Bundan tashqari,, eritrotsitlam ing bunday shaklda bo ‘lishi 
uning osmotik chidamliligini orttiradi, qon ivishida eritrotsitlarga fibrin 
ipchalari yopishib tromb hosil qilishi osonlashadi. Eritrotsitlar shakli 
mayda kapillyarlardan o ‘tishga imkon beradi, shuningdek, gemoglobin 
eritrotsitlam ing barcha qismlarida yuzaga yaqin holda yotadi.
Eritrotsitning plazmatik pardasi Na+, K+ ionlari, ayniqsa 0 2, C 0 2, Cl2 
va H C 0 3" lar uchun yuqori o ‘tkazuvchanlikka ega.
Eritrotsitlar o ‘lchami o ‘zgaruvchan bo‘lib, uning diametri 7,5-8,3 mkm, 
qalinligi - qabariq sohasida 2,1 mkm, botiq joyida esa 1,1-1,2 mkm, 
yuzasining k a tta lig i- 145 mkm2, hajmi 86 mkm3 ni tashkil qiladi.
Eritrotsitlaming miqdori erkaklarda 4,5-5 10 12/ ,, yoki 1 mkl qonda 4,5- 
5 millionni tashkil qiladi. Ayollarda eritrotsitlar miqdori 4,5 1012/, dan 
ortmaydi.
Og‘irligi 60 kg ga teng b o lg a n odam eritrotsitlarining umumiy miqdori 
25 trillionga tengdir.
E ritro ts itla r m iq d o rin in g k am ay ish i 
e ritro p e n iya ,
o rtish i esa 
eritrotsitoz
deb ataladi.
240

---

Gem oglobin va uning birikm alari.
Tarkibida xrom otoproteid -
g e m o g lo b in n i sa q la sh e ritro ts itn in g a so siy v a z ifa s id ir. O dam
gemoglobinining molekulyar massasi 68800 ga teng. Gemoglobin oqsil 
(globin) va temir saqlovchi (gem) qismlardan iborat. 1 molekula globinga
4 molekula gem to ‘g‘ri keladi.
S o g io m odam qonida gemoglobin miqdori - erkaklarda 130-160 g/1 
va ayollarda 120-165 g/1 ni tashkil qiladi.
Gemoglobinning asosiy vazifasi 0 2 va C 0 2 lami tashishdir. Bundan 
tashqari, gemoglobin bufer xossaga ega, shuningdek, u ayrim zaharli 
moddalami biriktira oladi.
Odam va hayvonlar gemoglobini tarkiban farq qiladi. Bu farq uning 
oqsil qismi globinga bogiiq. Gem esa barcha hayvonlarda bir xil tuzilishga 
ega. Gem m arkazida 0 2 biriktira oladigan Fe2+ ushlovchi porfirin 
molekulasidan iborat. Odam gemoglobinining oqsil qismi har xil tuzilishga 
ega b o i i b , bir necha fraksiyalardan iborat. K atta yoshli odam lar 
gemoglobinining k o ‘p qismi (95-98%) A (lotincha adultus-katta yoshli); 
2-3% gem oglobin A2; 1-2% fetal (lotincha fetus - hom ila), yoki F 
gemoglobin fraksiyalaridan iborat. A va A , gemoglobinlar deyarli barcha 
eritrotsitlarda uchraydi, F gemoglobin esa har doim uchrayvermaydi.
F gemoglobin asosan hom ila qonida uchraydi. Bola tu g ilish davriga 
kelib uning qondagi m iqdori 70-90% ga yetadi. F gem oglobin A 
gemoglobinga nisbatan yuqoriroq 0 2 bilan xim iyaviy yaqinlikka ega 
bo ig an lig i tufayli homila to ‘qimasida gipoksiya holati kelib chiqmaydi.
' 
G e m o g lo b in
b ir ik m a la r i.O k s ig e m o g lo b in
(H H b O ,) 
-
g em o g lo b in n in g 0 2 b ilan b irik m asi; 
q a yta tikla n g a n (dezoksi-)
gem oglobin
(HHb) - to ‘qim aga kislorodni bergan gem oglobin, venoz 
qonning tarkibida 35% gacha HHb b o iis h i mumkin; 
karb о gemoglobin
(H H b C 0 2 ) - gem oglobinni C 0 2 bilan birikm asi, qonda C O , 10-20% 
H H b C 0 2 h o la tid a ta s h ila d i, k a rb o k s ig e m o g lo b in (H H bC O ) -
gem oglobinning is(CO) gazi bilan birikmasi, CO gazining gem oglobin 
bilan xim iyaviy yaqinligi 0 2 nikidan yuqori, shuning uchun ham 
HHbCO hosil b o i i b qolganda gem oglobin O , bilan birika olm aydi. 
L e k in s o f 0 2 b ila n n a fa s o ld ir ilg a n d a k a r b o k s ig e m o g lo b in
parchalanishi tezlashadi.