Microsoft Word 2016-2-пожарка doc

Адабиётлар: 
1. Каримов И.А.Ўзбекистон: миллий истиқлол, 
иқтисод, сиёсат, мафкура. “Ўзбекистон”, 1996. 
2. Абдуллаев Н.У. Санъат тарихи. “Ўқитувчи”, 
1986. 
3. Умумтаълим мактабларида тасвирий санъат 
таълими концепцияси,1995. 
4. Малик Набиев. Рангшунослик. “Ўқитувчи”, 
1995. 
ТРАНЗИТ ЙЎЛЛАРДА АҲОЛИ ПУНКТЛАРИНИНГ ЖОЙЛАШУВИ 
 
Ҳасанов А.О. (ТАҚИ) 
 
Статья посвящена вопросам формирования традиционных остановок караванов на Великом шелковом 
пути.
This article is dedicated to formation of traditional stops of the caravan on Great silk road. 
Қадимги халқлар ва мамлакатларнинг ри-
вожланишида савдо ва транзит йўлларининг 
аҳамияти ниҳоятда катта бўлган. Мил. авв. III 
минг йилликка келиб, Ўрта Осиёнинг кўпгина 
ҳудудларига урбанизацион жараён кириб кел-
ди. Мана шу даврга келиб чўл ва дашт ҳудуд-
ларидаги кўчманчи, чорвадор аҳолининг воҳа-
лардаги ўтроқ аҳоли билан ўзаро иктисодий 
алоқаларининг йўлга қўйилганлиги кузати-
лади.
Буюк Ипак йўли – инсоният ривожланиши 
тарихида ўзининг бетакрор аҳамиятига эга 
бўлган феномен ҳисобланади. У турфа мада-
ний қадриятлар бўлагига айланганлиги ва ма-
малакатлараро бозор вазифасини ўтаганлиги 
билан характерланади. Шу билан бир қаторда 
Буюк ипак йўли бўйлаб шаклланган аҳоли 
пунктлари ҳамда йўл бўйи хизмат кўрсатиш 
биноларининг жойлашуви ҳам катта аҳамиятга 
эга бўлган. 
Транзит йўллардаги аҳоли пунктлари бир-
биридан маълум бир масофаларда ва қонуният-
лар 
асосида 
шаклланганлигини 
гувоҳи 
бўламиз.
Маълумки Марказий Осиё шаҳар ва қиш-
лоқлари орасида ҳафтанинг кунлари номи би-
лан аталадиган талайгина аҳоли яшаш жойлари 
пунктлари бор. Масалан Тожикистоннинг пой-
тахти Душанбе шаҳри шундай номланувчи 
қишлоқ ўрнида пайдо бўлган ва Самарқанддан 
шарқ томонда ҳам ғарб томонда ҳам жуда кўп 
Чоршанба, Пайшанба, Жумъа, деб номланган 
аҳоли яшаш пунктлари мавжуд. Шунингдек 
Республикамизнинг бошқа ерларида ҳам кўп-
лаб пайшанба чоршанба каби қишлоқ ва қўр-
ғонлар бор. Шуни эътиборга олиб биз Самар-
қанд ва Бухоро оралиғидаги аҳоли яшаш жой-
ларининг номлари ва жойлашувини кўриб чиқ-
дик. Бу икки қадимий ва буюк шаҳарлари ора-
сидаги масофа 270 км га тенг. Албатта қадим 
замонда Бухоро ва Самарқандни боғлаб турув-
чи бир неча карвон йўллари мавжуд бўлган. 
Аммо уларнинг асосийси Зарафшон дарёси 
йўналишига тўғри келган бўлиб, замонавий 
автомобил йўли узунлигига мувофиқ келган.
Ўрта асрларда “шоҳ йўли” номи билан 
машҳур бўлган Бухоро – Самарқанд йўли 37 
ёки 39 фарсах масофага тенг бўлиб, Шарг 
(Жарг), Тававис (Товус), Кармана, Дабусия, 
Арбинжон (Ребинжон), Зармана, Қаср ал-Ал-
қама каби шаҳар ва қалъалар орқали ўтган [1]. 
Агар карвоннинг бир кунлик ўртача босиб 
ўтган масофаси 35 – 50 км эканлигини ҳисобга 
олсак, бу иккала шаҳар оралиғидаги масофа 
тахминан олти кунлик йўлни ташкил этади [2]. 
Дарҳақиқат чоршанба пайшанба жума деб 
номланувчи аҳоли пунктлари ҳам бир – бири-
дан ёки Самарқанду Бухоро каби йирик 

---

Мe

morchilik va qurilish muammolari
 
2016 йил, №2 сон 
21 
шаҳарлардан бир кунлик карвон юриш масо-
фасида марҳалаларда жойлашган. Карвонлар 
мусулмонларнинг асосий дам олиш куни жума 
ёки асосий катта бозор куни Бухородан чиқиб 
кейинги ҳафтанинг ўша кунида иккинчи йирик 
шаҳар Самарқандга келиб тушилган ва унинг 
акси. Яна бир нарсага эътиборни тортмоқ-
чимиз – Самарқанддан Тошкент ва Хўжанд-
гача бўлган карвон йўли ҳам тахминан бир 
ҳафталик масофани ташкил этган. Бухоро ва 
Самарқанд орасидаги масофа 6 кунлик (бозор-
ни ҳисобламаганда бир ҳафта) эканлиги ҳақида 
ўрта аср муаллифлари маълумотлари ҳам мав-
жуд. XV асрда Амир Темур саройига ташриф 
буюрган Испан сайёҳи ва элчиси Руи Гонзалес 
Де Клавихо жума куни Самарқанддан чиқиб 
пайшанба куни (олти кундан сўнг) Бухорога 
етиб келганлигини ёзади. « Жума куни 21 но-
ябрда элчилар у ердан Самарқанддан чиқишди 
ва яхши текис гавжум йўлдан жўнашди. Олти 
кун улар шундан юришди ва уларга барча нар-
салар берилди, дам олишга ва овқатига 
қарашилди. Пайшанба куни 27 ноябрда Бухоро 
деб аталадиган катта шаҳарга етиб келдик » 
[3].