Universiteti iqtisodiyot fakulteti

Ma’nosi 
 
 
 
Mohiyat 
 
 
 
Yoki 
 
Assotsiatsiya (birlashma) 
 
 
 
Atribut 
Bog’lanish 
 
Ikki mohiyat, masalan, A va B o‘rtasida to‘rtta bog‘lanishturi bo‘lishi mumkin: 
1. Birga-bir bog‘lanish (1:1): 

---

Har bir vaqt momentida A mohiyatning har bir vakiliga (nusxasiga) B 
mohiyatning vakili 1 yoki 0 bilan mos keladi.
1
Masalan: O‘quvchi jinsi erkak yoki ayol bo‘lishi mumkun. 
2. Birga-ko‘p bog‘lanish (1:М): 
A mohiyatning bitta vakiliga 0,1 yoki B 
mohiyatning bir necha vakili mos keladi. 
Masalan: O‘quvchi imtihonda javob berishga 1, 2, 3, 4 yoki5 ball olishi 
mumkin. 
Xuddi shunday ikkala yo‘nalishda ham mohiyatlar orasida aloqa bo‘lishi 
mumkin. Yana ikkita aloqa turi mavjud. 
3. Ko‘pga-bir bog‘lanish (М:1) 
Misol. “Talaba” va “Guruh”, “Guruh rahbari”, “Fanlar” mohiyatlari orasida 
bo’glanishni ko’rib chiqamiz: 
Guruh – Guruh rahbari (1:1 bog’lanishga ega. Bunda bitta guruhga bitta rahbar 
tayinlanishi nazarda tutilgan) 
Talaba- Guruh (M:1) (Bitta guruhda masalan 20 nafar talaba o’qiydi)
Talaba – Fanlar (M:N) (Bir nafar talaba ko’plab fanlarni o’rganadi va mos 
ravishda bitta fanni ko’plab talabalar o’rganadilar) 
Yuqori tartibdagi aloqalar semantikasi ba’zan juda murakkab bo‘ladi. 
Ko‘rib chiqilayotgan bog‘lanishlarning ko‘rgazmaliligini oshirish uchun 
keltirilgan misollarda atributlar mohiyati va barcha ER diagrammalardagi 
assotsiatsiyasi ko‘rsatilmagan. Hattobir nechtagina asosiy atributlarning kiritilishi 
ham ER diagrammani anchagina murakkablashtiradi. Shunga muvofiq ER 
diagrammalar tili bir nechta modellarni ko‘rishda va katta modellarning alohida 
1
Sh.Nazirov, A.Ne’matov, R.Qobulov, N.Mardonova “Ma’lumotlar bazasi” 18-bet

---

qismlarini tasvirlashda foydalaniladi. Ko‘pincha kamroq ko‘rgazmali, lekin ancha 
mazmunli infologik modellashtirish tili (IMT) qo‘llaniladi, unda mohiyat va 
assotsiatsiyalar quyidagi ko‘rinishda ifodalanadi:
Mohiyat (Atribut1, Atribut2...., AtributN) 
Assotsiatsiya [MohiyatS1, MohiyatS2,...] (atribut1,atribut2...., atributN) 
Bu yerda S — bog‘lanish darajasi, atributlar esa kalitgakiruvchilardir va ular 
tagiga chizish orqali belgilanishi kerak. 
Yuqo‘rida ko‘rib chiqilgan mohiyatlar orasidagi ko‘p bog‘lanishli misoli 
IMTda quyidagicha tasvirlanadi: 
Doktor (doktor nomeri, Familiyasi, Ismi, Otasining ismi,Mutaxassisligi). 
Bemor (qaydnoma nomeri, palata nomeri, Familiyasi, Ismi, 
Otasining ismi, Manzili, Jinsi). 
Davolovchi doktor [doktor1, Bemor M] (doktor nomeri,Qaydnoma nomeri). 
Maslahatchi [doktorM, BemorN] (doktor nomeri,Qaydnoma nomeri). 
ER diagrammalarida bog‘lanish — bu mohiyatlar, atributlar, assotsiatsiyalar va 
boshqa axborot obyektlarini tasvirlovchi geometrik shakllarni bog‘lovchi tizimdir. 
Matnda bu atama mohiyatlarning o‘zaro bog‘lanishini ko‘rsatish uchun qo‘llaniladi. 
Agar bu o‘zaro bog‘liqlik atributlarga ega bo‘lsa u holda assotsiatsiya deyiladi.