Universiteti iqtisodiyot fakulteti

Ma’lumotlarning iyerarxik strukturasi. 
Iyerarxik MB tartiblangan daraxtlar to‘plamidan tuziladi.Yanada aniqrog‘i, bir 
xil turdagi daraxtlarning bir nechta tartiblangan nusxalari to‘plamidan iborat bo‘ladi. 
Daraxt turi bitta“ildizli” tur yozuvidan va tartiblangan bitta yoki bir nechta daraxt 
osti turlaridan (ular har biri daraxtning turidir) tashkil topadi. Daraxt turi umuman 
olganda iyerarxik ravishda tashkil topgan yozuvlar turlari to‘plamini tasvirlaydi. 
Daraxt turiga misol: 
1
Bu yerda “Rahbar” va “Xodimlar” uchun “Bo‘lim” ajdodbo‘lib, “Rahbar” va 
“Xodimlar” esa “Bo‘lim” (avlodlari)davomchilaridir. Yozuv turlari orasida 
bog‘lanish mavjud.Bunday sxemadagi ma’lumotlar bazasi quyidagi ko‘rinishda 
1
Sh.Nazirov, A.Ne’matov, R.Qobulov, N.Mardonova “Ma’lumotlar bazasi” 12-bet 

---

tasvirlanadi (daraxtning bitta nusxasi ko‘rsatilayapti):
Barcha (avlod) davomchi turdagi nusxalar (ajdod) oldingi turdagi umumiy 
nusxalar bilan yaqin, ya’ni egizak deyiladi. MBuchun pastdan yuqoriga, chapdan 
o‘ngga o‘tish tartibi to‘liq aniqlangan. 
IMS da original va standart bo‘lmagan terminlar ishlatilgan:“сегмент” o‘rnida 
“yozuv”, hamda “MB yozuvi” tushunchasida barcha daraxtlar sigmenti tushuniladi.
Ma’lumotlar ustida ish yuritish 
 
Iyerarxik tashkil qilingan ma’lumotlar bilan ish yuritishda quyidagi 
operatorlarni misol tariqasida namuna qilib olish mumkin:

MBdako‘rsatilgan daraxtni topish;

bir daraxtdan ikkinchisiga o‘tish;

bitta yozuvdan boshqa daraxt ichiga kirish (masalan, bo‘lim-dan — 
birinchi xodimga); 9 bitta yozuvdan ierarxiya tartibida boshqasiga o‘tish;

yangi yozuvni ko‘rsatilgan o‘ringa qo‘yish;

joriy yozuvni o‘chirish;

butunlikni chegaralash. 
Avlod va ajdodlar o‘rtasidagi murojaatlar yaxlitligi avtomatik tarzda qo‘llab-
quvvatlanadi. Asosiy qoidalar: hech bir avlod o‘z ota-onasisiz mavjud bo‘lmaydi. 
Shuni ta’kidlash kerakki, shunga o‘xshash bir ierarxiyaga kirmaydigan yozuvlar 
orasidagi murojaatlar yaxlitligini qo‘llab bo‘lmaydi (bunda tashqi murojaatning 
misoli sifatida, Kaf nomeri maydoni tarkibiga kiruvchi Kurator yozuvi turi nusxasi 
bo‘lishi mumkin). 
Iyerarxik tizimlarda MB tasvirlaydigan forma iyerarxiyaga qo‘yilgan 
cheklashlar asosida qo‘llanadi.Yuqorida keltirilganMB namoyishi sifatida quyidagi 
iyerarxiyani keltirish mumkin. 

---