Universiteti a. Abdusamedov, B. Jalilov, A. Tashanov

4 W illiam L R o w e . Philosophy of Religion. U SA W adsw orth C e n ga ge Learning, 2 007. P. 6
14

---

bunga ijobiy javob topilgandan so‘ng ular din tarixiga e'tibor 
jaratdilar.
SHunday qilib, XVIII asr va XIX asming birinchi yarmida 
.adqiqotchilar tomonidan to‘plangan nazariy ma’lumotlar gumanitar 
fanlar sohasida yangi fan-«dinshunoslik»5 ning shakllanishiga olib 
keldi. XIX asming ikkinchi yarmida dinshunoslik fani falsafa, din 
falsafasi, antrapologiya, etnograflya, arxeologiya, tilshunoslik, qiyosiy 
mifologiya va folklor kabi fanlar bilan to‘qnashgan holda jahondagi 
dinlami tadqiq qilishga kirishdi.
Din haqidagi yangi fanni vujudga keltirish harakati Evropa 
klerikallari (din himoyachilari) tomonidan salbiy qabul qilinib, unga 
qarshi tanqidiy fikrlar aytildi. Ular o‘z e’tirozlarini ham nazariy, ham 
amaliy jihatdan asoslashga harakat qildilar. Ulaming fikricha, dinni 
ratsional (aqliy) uslubda o‘rganish mumkin emas ekan, chunki din o ‘z 
mazmuni bilan irratsional (aqldan yuqori) elementlarga ega. Amaliy 
jihatdan dinni o‘rganish esa, ya’ni turli dinlarning qiyosiy tahlili diniy 
qadriyatlaming ahamiyatining pasayishiga olib keladi.
Bunday 
e’tirozlaming 
mavjudligiga 
qaramasdan 
Evropa 
jamoatchiligida dinshunoslikka bo‘lgan qiziqish so‘nmadi. XIX 
asming 70-yillaridan boshlab din falsafasi va tarixi fanidan Angliya, 
Gollandiya, Germaniya, Fransiya, Italiya va boshqa mamlakatlaming 
yirik universitetlarida ma’ruzalar o‘qila boshlandi.
Din falsafasi fanining predmetini mazmuni falsafasi shundaki, u 
dnishunoslik fanidan farqli ravishda dinning paydo bo‘lishi va 
rivojlanish tarixini, uning ta’limoti, vujudga kelishi va shakllanishini 
o'rganishda falsafiy ta’limot va tamoyillarga suyanadi. Zero, bu fan 
jamiyat taraqqiyoti jarayonida din bilan bog‘liq bo‘lgan barcha 
ijtimoiy hodisalami-mafkura va aqidalar, urf-odat va marosimlar, 
masjid va diniy tashkilotlaming talab va tartiblarini falsafiy tahlil 
qilishni ko‘zda tutadi.
Din falsafasining obyekti va predmeti haqidagi qarashlarda 
hozirgi zamon olimlarida bu masalaga turlicha yondashuvlami 
kuzatish mumkin. Aksriyat olimlar din falsafasi diniy ongning tadqiq 
qilish orqali din fenomeni va madaniyatni o‘rganadi, degan fikmi 
quvvatlaydilar.