|
1 W illiam L.Row e. Philosop hy of Religion. U SA W ad sw o rth C e n g a g e L earn in g , 2 007. P. 1 -2
talqini bo‘yicha, mazkur ruhlar insonlami va butun tabiatdagi
jonzotlami ham yaratgan, deb qaraladi.
Qadimgi Hindistonda eramizdan avvalgi II asming o‘rtasida
dastlabki yozma manbalardan biri bo'lgan Vedalar yuzaga keldi. Veda
asosan diniy kitob bo‘lib, mutaassib dindorlar uchun muqaddas ilm va
bashoratdir. Manbalaming dalolat berishicha, Vedik adabiyoti ikki
ming yillar davomida shakllangandir. Bu asar og‘zaki qo‘shiq va
pangrepadan iborat bo‘lib, uni “minora” deb ataladi. Uni bizgacha
to'rtta to‘plami etib kelgan. l.Rigveda, 2.Samoveda, 3.Yakurveda,
4. Atxarxaveda.
Veda mazmunida qisman ta’biy hodisalarga e’tibor qaratib, bir
joyda dastlabki moddiy asosi suv deyilsa, boshqalarida olov, er yoki
bulaming hammasi dunyoning moddiy asosi deb ko‘rsatilgan. Bu
masalalar talqini diniy-falsafiy nuqtai nazardan izohlangan. Masalan,
rigvedada yozilishicha, dastlab dunyoni suv qoplagan, so‘ng suvda
Braxma (ruh) joylashgan oltin tuxum - xiron’ya grobxa paydo
bo‘lgan. Rivoyatlarga ko‘ra, Braxma tuxumn yorib chiqib ikki tanaga
bo'linadi va osmon va emi tashkil etadi. Ammo koinotni yaratuvchisi
xudo deyilgan.
Qadimgi Yunonistonda fan va madanyatning rivoji, ayniqsa,
matematika, adabiyot va falsafa sohalarida ilmiy qarashlar yuzaga
kela boshladi. Bu davrda Yunoniston va Rim falsafasi o'zida Milet,
Eley falsafiy manbalari, Suqrot, Pifagor, Aflotun, Arastu va
boshqalaming falsafiy, ayni vaqtda diniy-falsafiy qarashlari shakllana
bordi. Bu davr falsafasining o'ziga xos tomoni shundaki, ular turlicha
yo‘nalishda bo‘lib, mifologik qarashlarga e’tibor qaratdilar. Masalan,
yunon falsafasi mahsus falsafiy tadqiqotlar shaklida ravnoq topmay,
balki iloxiy bilimlar, mifologiya, san’at bilan uzviy bog‘liqda
rivojlandi.
Din falsafasi tarixining dastlabki jarayoni umuminsoniyat, turli
millat va xalqlar hayotidagi xudolar, diniy e’tiqodlarga asoslangan
odam va olam haqidagi tasavvurlaridir. Din falsafasining shakllanishi
va rivojlanishida mifologiyani o‘mi alohida bo‘lgan. Mifologik
dunyoqarash afsonaviy kuchlami e’tirof etish bilan bog‘liq bo‘Isa, din
falsafasi (teologiya) mifologiyadan farqli ravishda diniy dunyoqarash
ilohiy qudratlarga e’tiqod qilish bilan bog‘liq masalalami nazarda
tutgan. Zero, mifologiya (mif-afsona, logiya-ta’limot) olam va
odamning yaralishi, mavjudlik va rivojlanish qonuniyatlarini afsona
6
\u rivoyatlar asosida tushuntirishni asos qilib olgan. Teologiya (teo-
.iido, logos-ta’limot) ilohiy va ruhiy qarashlaming o ‘mi va
iliamiyatini mutloqlashtiradigan tafakkurining bir yo‘nalishi sifatida
hakllangan.
Din
falsafasini
nazariy-metodologik jihatdan
o'rganishda
I'alsafaning tarixiylik va marrtiqiylik, analiz va sintez metodlaridan
i'oydalanishni hamda ob’ektiv va sub’ektiv omillarni inobatga olishni
nazarda tutadi. Metodologiya - bilish va o‘zgargan faoliyat usullari
4i‘g‘risidagi ta’limot bo‘lganligidan din falsafasini o‘rganishda
tarixiylik va mantiqiylik metodini qo‘llab, har bir tarixiy jarayondagi
mifologik va diniy dunyoqarashlar real voqeliklar, hodisalar asosida
qiyosiy tahlil qilinadi.
Tarixiylik metodi jamiyatning o‘tmishi dunyoqarashlar tarixidan
iboratligini va uzluksiz rivojlanishini ifodalab, din falsafasi
iamoyillarini o‘rganish imkoniyatini beradi.
Din falsafasini o‘rganishda mantiqiylik metodini qo‘llashda
mantiqiy izchillikka qat’iy rioya qilinadi. Chunki din falsafasi
dunyoqarashning bir muhim yo‘nalishi sifatida mantiqiy birikmalar
orqali ifodalanadi.
Din falsafasi diniy-falsafiy bilimlar tizimidagi alohida yo‘nalish
bo‘lib o‘ziga xos qonuniyatlar asosida rivojlangan. U olam va odam
inunosabati, hayot va o‘lim muammosi kabi masalalami iloxiyot,
diniy e ’tiqod tushunchalari bilan bog‘lab tushuntirishning o‘ziga xos
li/.imini yaratgan. Uning o‘ziga xos tamoyillari mavjud: birinchidan,
lalsafiy bilimlaming bir yo‘nalishi b o igan din falsafasi jamiyat
rivojlanishida o‘ziga xos vazifani bajaradi; ikkinchidan, diniy-falsafiy
bilimlar jamiyat taraqqiyotiga ta’sir etuvchi sub’ektiv omil hamdir;
uchinchidan, din falsafasi vujudga kelishi nuqtayi nazaridan obyektiv
hodisadir.
Din falsafasining asosiy vazifasi diniy e’tiqod va diniy ta’limotlar
haqida inson ongida aqlga mos ilmiy dunyoqarashni shakllantirishdan
iborat. Bunda:
- din falsafasining tarixiy jarayonda vujudga kelishi va
rivojlanishi tamoyillarini o‘rganish;
- xilma xil diniy falsafiy oqimlar va yo‘nalishlaring madaniyat va
sivilizatsion tarqqiyotda umumfalsafiy ta’limotlar ta’sirida moslashish
va o‘zgarish darajasini aniqlash;
7
- diniy-falsafiy qarashlami tavfsislashda turli diniy ta’limotlar,
qarashlar
asosida
umuminsoniy
va
milliy
qadriyatlarining
uvg‘uniigiga amal qilish;
- diniy-falsafiy muammolami tavfsislash va izohlashda hozirgi
zamon fan yutuqlariga tayanish;
- globallashuv jarayoni ketayotgan hozirgi jarayonda din falsafasi
tamoyillarining 0 ‘zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlar,
jumladan, vijdon erkinligini ta’minlanishi, dinlararo va millatlararo
totuvlik va diniy bag‘rikenglik tamoyillari bilan bog'liq holda
tushuntirish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
