Elektroakustika

birga tebranish
yoki 
rezonans
deb 
ataladi. Bunga misol tariqasida Gelmgols rezonatorini keltirish mumkin. 
Gelmgols rezonatori arxitektura akustikasida keng qo‘llaniladi va uning 
tuzilishi, ishlash prinsipi haqida akustik tebranish tizimlari bobida 
kengroq ma’lumot beramiz.
 
2.14. Turg‘un to‘lqinlar 
Agarda uzun va tomonlari parallel shisha idishga suv to‘ldirib 
suvning yuzasi qo‘zg‘atilsa va idishning qisqa yon devoridan ikkinchi 
yon devorigacha to‘liq yarim to‘lqin joylashsa u holda 
turg‘un to‘lqin
hosil bo‘lishining guvohi bo‘lamiz. Bu hodisani shunday izohlash 
mumkin: to‘lqinlar idishda bo‘ylama harakatlanmaydi, suvning barcha 
yuzasi zonalarga taqsimlanadi, shu bilan birga ayrim zonalarda galma-
galdan goh do‘nglik, goh botiq paydo bo‘la boshlaydi, boshqa zonalarda 
suvning yuzasi deyarli harakatsiz qoladi. 
Do‘nglik va botiq paydo bo‘lgan zonalar turg‘un to‘lqin do‘ngligi va 
nisbatan tinch zonalarda esa turg‘un to‘lqin tuguni paydo bo‘ladi.
Idishning qisqa devorlari ikki tomonida albatta tugunlar bo‘ladi. 
Ikkita qo‘shni tugun yoki do‘nglik orasidagi masofa yarim to‘lqin 
uzunligiga teng. 
Turg‘un to‘lqin hosil bo‘lishining sababi idishning qisqa devoridan 
qaytgan to‘lqinlarga unga qarama-qarshi kelayotgan to‘lqinlar ta’sir 
qiladi. 
2.17-rasmda nuqtali uzuq chiziq bilan suvli idishda chapdan o‘ngga 
ketma-ket yo‘nalayotgan to‘lqin holati ko‘satilgan. 

---

65 
2.17-rasm. Turg‘un to‘lqinlarning qo‘shilishiga oid 
Qaytgan to‘lqin uzuq chiziqchalar bilan belgilangan. Agarda 
tushayotgan to‘g‘ri va qaytgan to‘lqin amplitudalarini qo‘shsak natijaviy 
uzluksiz chiziqli to‘lqin olamiz, 2.17.1 va 2.17.5 rasmlarning barchasida 
bu chiziq yuza chizig‘iga mos keladi. 2.17.2 va 2.17.8-rasmlarda har xil 
burchak fazalarda to‘g‘ri (uzuq chiziq), qaytgan to‘lqin (nuqtali uzuq 
chiziq) va ularning yig‘indi amplituda qiymatlari (uzluksiz chiziq) 
ko‘rsatilgan. Shuni aytish lozimki, barcha rasmlarda bir-biridan yarim 
to‘lqin uzunligida joylashgan A va B nuqtalarda yig‘indi uzluksiz chiziq 
yuza chizig‘idan chetga chiqmadi. Bu, ushbu nuqtalarda tugun 
mavjudligi va suv yuzasi tinch holatda ekanligidan dalolat beradi. Ikkita 
tugun oralig‘ida esa, jarayon jadal kechadi - bu do‘nglik.
Turg‘un to‘lqinlar arxitektura akustikasi masalalarida muhim rol 
o‘ynaydi. 

---

66