Elektroakustika

davriy
tebranish
lar deb ataladi. 
Nodavriy
tebranish
lar ham mavjud. Nodavriy tebranishlarning 
davriy tebranishlardan farqi shundaki, nodavriy tebranishlarning bir 
davri qachon tugashi va qachon yangisi boshlanishi noma’lum. 
Ma’lumki, har qanday murakkab davriy tebranishlarni qator oddiy 
sinusoidal tebranishlarga ajratish mumkin.Ularning chastotalari bir-
biriga nisbatan 1:2:3:4:5:6 va h.k. nisbatda bo‘ladi. Bunday tarkibiy 
qismlar 
obertonlar 
yoki 
garmonikalar
, eng past tarkibiy qismlar esa, 
asosiy ton
deb ataladi. 2.16-rasmda murakkab tebranishlarni uning 
tarkibiy qismlariga (komponentlarga) ajratish ko‘rsatilgan. 
Vertikal uziq chiziqlar bilan tebranishning bir davri ajratilgan. 
Rasmdan 
ko‘rinib 
turibdiki 
garmonikalar 
raqami 
tebranishlar 
chastotasiga proporsional. 

---

63 
Nodavriy tebranishlarni tarkibiy qismlarga ajratish anchagina 
murakkab. Nodavriy tebranishlarning tarkiblari chastota bo‘yicha bir - 
biriga o‘zaro oddiy son nisbatda emas. 
2.16-rasm. Murakkab to‘lqinlarni ularning tarkiblariga ajratish 
2.13. Tovush manbalari va rezonans 
 
Ma’lumki havoda tovush hosil qilish uchun havo zarrachalariga 
qandaydir kuch ta’sir etib, havo qatlamlarini harakatga keltirish va 
o‘zgaruvchan siqilish va siyraklashish holatiga keltirish kerak. Musiqa 
asboblari va odam ovozi, hayvonot olami, tabiat mo‘jizalari: 
momaqaldiroq, kuchli shamol va b.q. lar tovush manbai hisoblanadi. 
Ular havo zarrachalarini harakatga keltirib ovoz tebranishlarini hosil 
qiladi.
Musiqa asboblari va odam ovozi elastik tizimga o‘xshashdir. Sim 
torli musiqa asboblari go‘yo trubadagi havo ustuni kabi xonandaning 
ovoz mushaklari esa, tashqi energiya ta’sirida (ijrochi qo‘li, xonanda 
o‘pkasi yordamida) tebranish qobiliyatiga ega. Bu tebranishlar ushbu 
tizimlarga xos tavsiflar balan aniqlanadigan xususiy chastota bilan 

---

64 
tebranadi. Masalan, simli tor musiqa asboblarining xususiy tebranish 
chastotasi: simning uzunligi, diametri, tortilish tarangligi, solishtirma 
og‘irligi, materiali va b.q. bog‘liq. 
Manbadan tarqalayotgan tovush kuchi, manba quvvatiga bog‘liq. 
Tovush manbai 
quvvati
deb, manba 1 sekund davomida nurlatayotgan 
tovush energiyasiga aytiladi. Quvvat o‘lchov birligi 1Vatt = 10
7 
с
эрг
.
Elastik tizim tebranganda unda turg‘un to‘lqin paydo bo‘ladi. Misol 
tariqasida shuni aytish kerakki, ikki tomoni biriktirilgan tor simi 
chekkalarida tugun, o‘rtasida esa do‘nglik hosil bo‘ladi. 
Agarda biron-bir elastik tizimga tovush to‘qinlari ta’sir etsa va 
uning chastotasi elastik tizim chastotasiga teng bo‘lsa unda elastik tizim 
tebranaboshlaydi. Bunday holat