Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

Расм 1.31. Фирмаларнинг самарадорликдаги фарқи савдо асоси 
сифатида 
Манба: Helpman, 2006. 
Мелиц моделига кўра халқаро савдо иштирок этувчи иқтисодий 
агентларнинг фаровонлик даражасини оширади. Лекин ташқи бозорга 
чиқишдаги харажатларнинг кўплиги туфайли фақат энг сердаромад ва 
самарадор фирмаларгина ўзларининг бозордаги улуши ва фойдасини 
кўпайтириб ташқи бозорда фаолият олиб боради. Натижада, ташқи савдо 
таъсирида самарадорлик даражаси баланд бўлган фирмалар ўсади, пастроқ 
даражали фирмалар ўз фаолиятини тугатади, яъни ташқи савдо иқтисоднинг 
ўртача самарадорлигини ошишига олиб келади.
2. Тўлиқ бўлмаган шартномалар назарияси 
Ушбу йўналишда фирмаларнинг тайѐр маҳсулот ишлаб чиқаришдаги 
зарурий 
компонентларни 
импорт 
қилиш 
қарорини 
ўрганишда

---

105 
микроиқтисодиѐтдаги тўлиқ бўлмаган шартномалар (олдиндан кўриб 
бўлмайдиган, келажакда рўй бериши мумкин бўлган ҳар қандай ҳолатлар 
шартномалари) моделига асосланади. Фирмаларнинг тайѐр маҳсулот учун 
керакли компонентларини олишнинг 2 йўли мавжуд: 

аутсорсинг
– фирмага тегишли бўлмаган ва ундан алоҳида иш 
юритадиган етказиб берувчидан фойдаланиш. Агар аутсорсинг давлат ичида 
бўлса, ташқи савдо юзага келмайди, агарда манба чет элда бўлса, унда ташқи 
савдо икки мустақил фирмалар ўртасида юзага келади.

инсорсинг
– фирмага тегишли бўлган ва унинг такриби 
ҳисобланган етказиб берувчидан фойдаланиш. Агар инсорсинг давлат ичида 
бўлса, ташқи савдо юзага келмайди, агарда манба чет элда бўлса, унда ташқи 
савдо чет элга тўғридан-тўғри инвестиция киритиш орқали юзага келади.
Фирма тайѐр маҳсулот ишлаб чиқариш учун зарурий бўлган оралиқ 
товарлар манбасини танлаш унинг оладиган фойдасига боғлиқ. Тайѐр маҳсулот 
ишлаб чиқарувчи фирма кайси ташкилий формани, аутсорсинг ѐки инсорсинг, 
танлаши оралиқ товар учун ўз фойдасидан қанча қисмини ажратиш натижасида 
фойдасини максималлаштиришига боғлиқ. Изланишлар шуни кўрсатдики, 
тайѐр маҳсулот ишлаб чиқаришда катта ҳажмдаги оралиқ товарлар талабига эга 
фирмалар аутсорсингдан фойдаланишни афзал кўради ва инсорсингдан тайѐр 
маҳсулот ишлаб чиқаришда кам ҳажмдаги оралиқ товарлар талабига эга 
фирмалар фойдаланишади.
Тўлиқ бўлмаган шартномалар модели халқаро савдода фирмаларнинг қўл 
остидаги филиалларидан (инсорсинг) ѐки мустақил чет эл фирмаларидан 
(аутсорсинг) оралиқ товарлар сотиб олиш билан боғлиқ ташкилий 
қарорларнинг қай бири фойдали эканлигини тушунтиради. Муаллифлар 
фирмаларнинг, ички аутсорсинг эмас, балки халқаро манбаларни танлашга 
ундовчи бир нечта омилларни кўрсатишган: хорижда ишлаб чиқаришдаги кам 
харажатлар, халқаро савдода харажатларни қисқартириш, савдо тўсиқларини 
бартараф этиш ва бошқалар.

---

106 
Муаллифлар фирмаларнинг инсорсинг ўрнига аутсорсинг танлашга 
ундайдиган бир нечта қуйида келтирилган омилларни кўрсатишади: тўғридан-
тўғри киритилаѐтган чет эл инвестицияларининг юқори доимий харажатлари 
мавжудлиги, оралиқ товарлар ишлаб чиқарувчиларига харажатларнинг бир 
қисмини ўтказиш имкониятти ва бошқалар.