Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

2-БЎЛИМ. ТАШҚИ САВДО СИЁСАТИ 
2.1. БОЖ ТАРИФИ НАЗАРИЯСИ 
 
1. Халқаро савдода давлатнинг роли. 
2. Бож тарифининг мазмуни ва унинг турлари. 
3. Бож ҳимоясининг самарали даражаси. Тариф эласкалацияси. 
4. Импорт тарифининг кичик мамлакат иқтисодиѐтига таъсири. 
5. Импорт тарифининг катта мамлакат иқтисодиѐтига таъсири. 
6. Кичик иқтисодиѐт шароитида экспорт божи киритилишининг 
иқтисодий оқибатлари.
1. Халқаро савдода давлатнинг роли 
Халқаро савдода давлатнинг роли маълум бир мақсадларга эришишга 
йўналтирилган савдо сиѐсатининг чора тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга 
ошириш билан чекланади.
Халқаро савдони давлат томонидан бошқаришнинг турлари: 

Бир тарафлама – давлат бошқаришнинг воситалари мамлакат ҳукумати 
томонидан савдо ҳамкорлар билан келишмаган ҳолда бир тарафлама 
ишлатилади.

Икки тарафлама – савдо сиѐсатининг чора тадбирлари ҳамкор бўлган 
мамлакатлар билан келишган ҳолда қабул қилинади.

Кўп тарафлама – савдо сиѐсати кўп тарафлама битимлар орқали 
бошқарилади.
Давлатнинг 
халқаро 
савдога 
аралашуви 
даражасига 
кўра 
протекционистик савдо сиѐсати ва эркин савдо сиѐсатини фарқ қилишади.
Эркин савдо 
– давлатни ташқи савдога минимал аралашувининг сиѐсати. 
Ташқи савдо эркин талаб ва таклиф бозор кучлари асосида ривожланади.
Протекционизм
– савдо сиѐсатининг тариф ва нотариф воситаларини 
ишлатиш орқали ички бозорни чет эл рақобатидан ҳимоя қилиш давлат 
сиѐсати.

---

109 
Протекционизмнинг бир неча шакллари мавжуд: 

Танловчи протекционизм – алоҳида олинган мамлакатлар ѐки 
маҳсулотларга қарши йўналтирилган. 

Соҳавий протекционизм – маълум бир соҳаларни ҳимоя қилади. 

Жамоавий протекционизм – мамлакатлар бирлашмалари томонидан 
олиб борилади.

Яширин протекционизм – ички иқтисодий сиѐсат усуллари орқали 
амалга оширилади.
Халқаро савдони давлат томонидан бошқариш воситалари хусусияти 
бўйича тариф, яъни бож тарифи ишлатилишига асосланган, ва нотариф – барча 
бошқа усулларга бўлинади. Нотариф бошқариш усуллари миқдорий, молиявий 
ва яширин усулларга бўлинади (2.1 - расм). 
Давлатнинг ташқи савдо соҳасидаги асосий масалалари: экспорт 
қилувчиларга маҳсулотни кўпроқ миқдорда олиб чиқишга ѐрдам бериш ва 
импортни чеклашдир. Шунинг учун, давлат бошқаруви усулларининг бир 
қисми ички бозорни чет эл рақобатидан ҳимоя қилишга йўналтирилган ва 
импортга тегишли. Усулларни бошқа қисмининг мақсади экспортни 
рағбатлантиришдир.