Ўзбекистон республикаси ташқи ишлар вазирлиги

3. Бож ҳимоясининг самарали даражаси. Тариф эскалацияси 
Божлар, ҳар бир мамлакатнинг қонунларига биноан аниқланадиган ва 
статистика орқали белгиланган маҳсулотнинг экспорт ѐки импорт нархидан 
фарқ қиладиган, маҳсулотнинг божхона қийматига ўрнатилади.
Маҳсулотнинг божхона қиймати
– очиқ бозорда мустақил сотувчи ва 
сотиб олувчи ўртасида шаклланадиган маҳсулотнинг нархи. Ушбу нарх бўйича 
маҳсулотни импорт қилувчи мамлакатда божхона декларациясини тақдим 
қилиш пайтида сотиш мумкин.
Тарифнинг самарали даражаси
– хом ашѐ маҳсулотлари импортига 
ўрнатилган божларни ҳисобга оладиган, тайѐр импорт маҳсулотлардан божни 
ундиришнинг реал даражаси. 
Тe = (Тn – А*Тim) / (1-А). 
Тe
– божхона ҳимоясининг самарали даражаси. 
Тn
– тайѐр маҳсулотга ўрнатилган тарифнинг номинал ставкаси. 
Тim 
– импорт қисмларга ўрнатилган тарифнинг номинал ставкаси. 

---

115 
А 
– тайѐр маҳсулот қийматидаги импорт қисмлар қийматининг улуши. 
Формуладан қуйидагилар келиб чиқади: 

Агар А = 0, Тe = Тn. 

Агар Тn = Тim, Те = Тn. 

Агар Тn > Тim, Те > Тn. 

Агар А↑, Те↑. 

Агар Тим↑, Те↓. 

Тn > 0, Те < 0 ѐки Те > 0, Тim > Тn бўлса. 
 
Ҳимоя қилувчи тарифнинг реал даражаси –
бутун тариф тизими 
фаолият юритиши натижасида соҳада яратилган маҳсулот бир бирлигини 
қўшилган қийматининг ўсиши даражаси (фоизда). 
Тариф эскалацияси
– маҳсулотларга ишлов бериш даражаси ўсиши 
сайин улардан бож ундириш даражасининг кўтарилиши.
Ҳомашѐ маҳсулотидан тайѐр маҳсулотига ўтишда бож ставкасининг 
фоизда ўсиш даражаси қанчалик катта бўлса, тайѐр маҳсулотни ишлаб 
чиқарувчиларнинг чет эл рақобатидан ҳимоя қилиш даражаси шунчалик юқори 
бўлади.