Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Actio tributoria
ўз ташаббуси билан ёки paterfamilias топшириғига 
кўра, тижорат ва хунармандчилик билан шуғулланиш жараёнида киришган 

---

156 
шартномалар бўйича кредиторларга ҳимоя воситаси сифатида берилган. 
Бундай ҳолларда pater familias алоҳида мулк доирасида жавоб берган ва 
қарз тўлаш бўйича биринчиликдан маҳрум бўлган. Ўз талаблари бўйича у 
бошқа кредиторлар билан рақобатда бўлган. 
б) Paterfamilias alieni juris шахслар ва қуллар учун кредиторларга
actio
exercitoria, actio institoria, actio quod jussu
деб аталган даъволар
асосида тўла қарзлар тўлашга мажбур бўлган. 
Actio exercitoria
alieni juris шахслар ва қуллар билан шартномаларга 
киришган кредиторларга ҳимоя воситаси сифатида paterfamilias alieni juris 
шахслар ва қулларга бирон-бир кемани бошқариш ёки денгизда сузиш ва 
денгизда савдо-сотиқ олиб бориш тoшириғини берган бўлса берилган. Аlieni
juris шахслар ёки қуллар кема бошлиғи – magister navis қилиб тайинланган
бўлса, улар кема эгасининг ишончли одами – alter egoси ҳисобланган. Шу 
сабабли, кема эгалари кема бошлиқларининг ўз зиммасига олган 
мажбуриятлари бўйича жавобгар ҳисобланган. 
Actio institoria,
шунингдек, pater familiasнинг сўзсиз жавобгарлигини 
ўрнатган. Institor деб, paterfamiliasнинг топшириғи бўйича ва унинг номидан
бирон-бир ҳунармандчилик, тижорат, хизмат, банк ва бошқа тадбирни олиб 
борадиган шахсга айтилган. Бундай лавозим берилиши ўша шахсга
тадбирнинг муваффақиятли олиб борилиши учун муҳим бўлган ҳатти-
ҳаракатларни ижро этишни юклаган. 
Actio quod jussu
даъвоси эса alieni juris шахслар ва қуллар билан бу 
шахсларга paterfamilias томонидан берилган махсус ваколат асосида 
тузилган битимлар бўйича кредиторлар ҳимояси учун хизмат қилган. Бу 
ҳолда paterfamilias олинган қарзнинг тўла ҳажмида жавоб берган.