2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

Ahamiyati
. 
Xashaki lavlagi shirali, engil hazm bo„ladigan va to„yimli yem-
xashak xususiyatiga ega. Uning to„yimlilik qiymati chorva mollari organizmi 
uchun zarur bo„lgan moddalar: uglevodlar, azotsiz ekstraktiv moddlar, mineral 
tuzlar va vitaminlarni saqlaydi. Xashaki lavlagi navlariga qarab, o„z tarkibida 
fermentlarga boy bo„lgan 85 – 90% suvni saqlaydi. Xashaki lavlagi chorva mollar 
organizmida dag„al xashakning yaxshi xazm bo„lishiga yordam beradi. 1 kg 
xashaki lavlagi ildizmevasida 0,11-0,12 oziq birligiga, nim shirin tuplarida esa 
0,14-0,16 oziq birligiga ega, bargida esa 0,10-0,12 oziq birligi bor. Xashaki lavlagi 
ildizmevasi parhezlik nisbati qand lavlagiga qaraganda yuqori hisoblanadi.
Tarixi.
 
Xashaki lavlagining kelib chiqishi qand lavlagidek bo„lib, XVIII-
XIX asrlarda lavlagi ildizmevalari xo„raki, qand va yem-xashak yo„nalishlari 
uchun yetishtiriladigan bo„ladi.
Xashaki lavlagi Yevropa mamlakatlarida - Buyuk Britaniya, Fransiya, 
Belgiya, Germaniya, Daniya va boshqa sutchilik qoramolchiligi rivojlangan 
mamlakatlarda ko„p tarqalgan. Og„ir mehnat talab qilinganligi uchun keyingi 
yillarda xashaki lavlagining ekin maydoni ancha qisqardi. Shu bilan birga ildiz 
mevali hosil yetishtirish oldingiga qaraganda ancha o„sdi. Bu mamlakatlarda 
ildizmevalilar hosili gektariga 600-900 s ni tashkil etadi.
Hamdo„stlik mamlakatlarida hozirgi vaqtda xashaki lavlagi 1,8 million 
gektar atrofida maydonni egallaydi. Ildizmeva hosili o„rtacha 204-215 s/ga teng. 
O„zbekistonda xashaki lavlagi ekilgan maydon o„rtacha 14,7 ming gektar bo„lib, 
ildizmeva hosili 198,9 s/ga ni tashkil etgan, ayrim ilg„or xo„jaliklar gektaridan 
800-1000 s va undan ortiqhosil olmoqda.
O„zbekiston sharoitida urug„
 
hosili gektariga 15-20 s ni tashkil etadi.
Sistematikasi.
 
Xashaki lavlagi sho„radoshlar oilasiga 
(Chepodiaceae, Beta 
vulgaris Sver. Crassa)
turiga mansub. Xashaki lavlagi ildizmevasining shakli 
buyicha 4 guruhga bo„linadi: 
-
silindrsimon bo„lib, bunda ildizmevasining 1/4-1/5 qismi tuproqqa kirib 
turadi, bu qo„lda yig„ishtirish uchun qulay; 

---

304 
-
uzunchoq-oval shaklida bo„lib, bunda ildizmevasining 1/3 va ko„proq 
qismi yerga kirib turadi; 
- konussimon-bunda ildizmevasining 1/2-2/3 qismi yerga kirib turadi, bu 
nim shirin tipga kiradi; 
- ildizmevasining o„sish va yumshoq qismi sariq, binafsha, oq ranglarda 
bo„lib, bu aprobatsiya qilishda katta ahamiyatga ega.
Xashaki lavlagi hayotining birinchi yilida ildiz tuzilishi va barg massasi 
hosil bo„ladi, ikkinchi yilda urug„lik poyalarida - urug„
 
hosil bo„ladi. Xashaki 
lavlagining morfologiyasi qand lavlagi morfologiyasidan deyarli farq qilmaydi. 
Shuningdek, tupgul biologiyasi va mevasi ham bir xil bo„ladi.