2 O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi

34-jadval
Almashtirilmaydigan aminokislotalarning miqdori (g/kg) 
( G.S.Posypanov ma‟lumotlari) 
 
Aminokis-
lotalar 
Soya 
Loviya 
Yasmiq 
Ekma 
ko„k 
no„xat 
Ekma 
burchoq 
No„xat 
Lizin 
24,0 
23,3 
22,3 
22,7 
18,4 
20,7 
Metionin 
5,0 
1,5 
4,0 
1,0 
4,1 
5,2 
Sistin 
4,6 
6,2 
6,3 
2,8 
3,0 
4,8 
Arginin 
- 
- 
- 
- 
23,1 
- 
Leysin 
- 
- 
- 
- 
33,5 
- 
Fenilalanin 
16,0 
14,6 
13,0 
11,6 
15,5 
11,3 
Treonin 
13,0 
11,0 
10,9 
- 
12,0 
10,5 
Valin 
- 
16,0 
15,8 
11,0 
12,5 
- 
Triptofan 
- 
- 
- 
1,8 
2,9 
- 
Gistidin 
8,0 
6,5 
- 
4,9 
- 
- 
Yer yuzida dukkakli-don ekinlar 135 mln. ga maydonga ekiladi. Yer yuzida 
soya, loviya, ko„k no„xat ko„p ekiladi. O„zbekistonning suvli yerlarida loviya 
turlari, shu jumladan, mosh, lalmi yerlarda no„xat qadimdan ekilib kelinmoqda. 
Oxirgi yillarda soya ekiniga ancha e‟tibor berilmoqda, oraliq ekin sifatida kuzgi 
vika, ko„k no„xat ekilmoqda.
Sistematikasi. 
Dukkakli-don ekinlar dukkakdoshlar 
Fabaceae
oilasiga 
mansub bo„lib bir nechta avlodlarni o„z ichiga qamrab olgan. Ulardan asosiylari: 

---

191 

No„xat
 

Ko„k no„xat
 

Soya
 

Loviya
 

Yasmiq
 

Burchoq
 

Lyupin 

Vigna
 

Kayanus 

Kanavaliya 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
- 
Cicer arietinum L. 
Pizum sativum L.
 
Glycine hispida Max.
 
Phaseolus vulgaris L.
 
Ervum Lens L.
 
Lathyrus sativus L.
 
Lupin
L
. 
Vigna catjang.
 
Cajanus Spr.
Canavalia DC.
 
Morfologiyasi 
Ildiz -
don-dukkakli ekinlarning ildizi o„q ildiz bo„lib, tuproqqa 2 metr 
chuqurlikga kirib boradi, asosiy miqdori tuproqning 30 sm. Chuqurligigacha 
joylashadi. Dukkakli ekinlarning ildizida tuganaklar bo„ladi, bu tuganaklarda havo 
azotini o„zlashtiradigan bakteriyalar - 
Rhizobium
yashaydi. Ekinlarni turiga qarab 
ildizda bakteriyalarni har xil tur xillari bo„ladi. Tuganaklar shakli va kattaligi bilan 
farq qiladi. Tuganaklar yirik va ko„p bo„lsa, demak havo azoti yaxshi 
o„zlashtiriladi va tuproqda ancha azot to„planadi. Ekinlarning ildizida tuganaklar 
yaxshi rivojlanishi uchun urug„lar ekilishidan oldin sun‟iy maxsus bakteriya 
yuqtiriladi. Bu bakteriyali o„g„it nitragin deb ataladi.
Poya 
- 
dukkakli ekinlarnin poyasi o„tsimon yoki chirmashib o„sadi, tukli va 
tuksiz bo„ladi. Masalan, no„xat, xashaki dukkaklar, soya ekinlarining poyasi tik 
o„sadi, ko„k no„xatni poyasi chirmbashib o„sadi. Dukkakli ekinlarning poyasi 
shoxlanadi. Yon shoxlar barg qo„ltiqlaridan o„sib chiqib ikki xil bo„ladi: 
monopodial va simpodial. Monopodial shoxlar poyada pastdan yuqoriga qarab 
rivojlanadi, simpodial shoxlar esa yuqoridan pastga qarab rivojlanadi, bu holda 
asosiy poyani uchki qismida gulto„plam hosil bo„ladi.