128
Biologiya 10
OTEXNOLOGIYA VA GEN MUHANDISLIGI
5.1. GENETIK MUHANDISLIK
Tayanch bilimlarni sinang
Gen muhandisligi va biotexnologiya ahamiyati haqida nimalarni bilasiz?
Tabiiy sharoitda bakteriyalarda
sodir bo‘ladigan rekombinatsiya ja-
rayonlari
hamda viruslarning hujayra
irsiy materialini o‘zgartirish mex-
anizmlari ustida olib borilgan izlan-
ishlar tufayli molekulyar biologiyada
katta amaliy ahamiyat va istiqbolga
ega yo‘nalishlaridan biri hisoblan-
adigan gen
injenerligi yoki genetik
injenerlik deb atalgan yangi yo‘nalish
vujudga keldi. Genetik muhandislik -
hujayra genetik apparatiga o’zgarish
kiritish orqali rekombinant DNK yaratish va shu asosda yangi biologik xususiyatlarga ega
ob’ektlarni hosil qilish imkonini beruvchi usullar va texnologiyalar yig’indisidir. Ushbu
usullarning mohiyati organizmga yangi genni kiritishdir. Bunday gen yangidan sintezlani-
shi yoki boshqa organizmdan ko’chirilishi mumkin. Agar bakteriya
genomiga oqsilni kod-
lovchi gen kiritilsa, bakteriya hujayrasi mazkur oqsilni sintezlash xususiyatiga ega bo‘ladi.
Tabiatda ham shu kabi rekombinatsiya jarayonlari kuzatiladi. Viruslar, bakteriyalar
o‘zidagi genetik moddani boshqa organizmlarga o‘tkazish xususiyatiga ega. Prokariot
hujayralarda sodir bo‘ladigan rekombinatsiya jarayonlari, ya’ni transformatsiya, transduksiya,
kon’yugatsiyaning mohiyati nimada? Mazkur jarayonlarga tabiiy genetik injeneriyaning bir
ko’rinishi sifatida qarash mumkinligi haqida guruhda muhokama o‘tkazing.
Gen muhandisligining maqsadi genlarning strukturasini aniq maqsadga muvofi q
ravishda o‘zgartirish, ularning faoliyatini idora etishdir. Natijada har qanday tirik organizm
xususiyatlarini imkoniyat darajasida maqsadga yanada ko‘proq muvofiqlashtirish yo‘li
bilan sanoat miqyosida oqsil
moddalari ishlab chiqarish, o‘simlik va hayvon turlarini inson
ehtiyojiga mos ravishda o‘zgartirish, irsiy va yuqumli kasalliklarni aniq va tez tashxis qilish
hamda sabablarini aniqlash usullari yaratildi.
Gen muhandisligining tadqiqot obyektlari viruslar,
bakteriyalar, zamburug‘lar, hayvon va
129
Biologiya 10
o‘simliklarning hujayralaridir. Tadqiqot obyektlariga ko‘ra genetik injeneriya: gen muhandisligi,
xromosoma muhandisligi, hujayra muhandisligi kabi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Genetik
injeneriyasi usullari vositasida genlarni ko‘paytirish (klonlash) yoki DNK zanjiridagi xohlagan
nukleotidni boshqasi
bilan almashtirish, bir organizm genini boshqa organizm hujayrasiga
ko‘chirish mumkin. Albatta, bu qadar yuksak yutuqlarga irsiyat qonuniyatlarini izchillik bilan
tadqiq etish natijasida erishildi.Yuksak darajadagi bu texnologiya hozirgi zamon biologiya
fanining istiqbolli sohalaridan biridir.
Do'stlaringiz bilan baham: