Biologiya 17 14-04-2022. indd

3. Kariotop tuzilishiga ko‘ra qanday mutatsiya sodir bo‘lganini aniqlang. Ka-
sallik nomini va belgilarini ayting. 

---

126
Biologiya 10
Xulosa.
1) Quyosh ta’sirida odam terisining qorayishi qaysi o‘zgaruvchanlikka kiradi?
2) 5 yoshli va 15 yoshli boladagi farq qanday tushuntiriladi?
3) Xromosoma sonining o zgarishi bilan boradigan mutatsiyalar qanday nomlanadi?
4) Nima uchun gen mutatsiyalarini kariotipni tekshirib aniqlab bo‘lmaydi?
V bob. BI

---

127
Biologiya 10

---

128
Biologiya 10
OTEXNOLOGIYA VA GEN MUHANDISLIGI
5.1. GENETIK MUHANDISLIK
Tayanch bilimlarni sinang
Gen muhandisligi va biotexnologiya ahamiyati haqida nimalarni bilasiz?
Tabiiy sharoitda bakteriyalarda 
sodir bo‘ladigan rekombinatsiya ja-
rayonlari hamda viruslarning hujayra 
irsiy materialini o‘zgartirish mex-
anizmlari ustida olib borilgan izlan-
ishlar tufayli molekulyar biologiyada 
katta amaliy ahamiyat va istiqbolga 
ega yo‘nalishlaridan biri hisoblan-
adigan gen injenerligi yoki genetik 
injenerlik deb atalgan yangi yo‘nalish 
vujudga keldi. Genetik muhandislik - 
hujayra genetik apparatiga o’zgarish 
kiritish orqali rekombinant DNK yaratish va shu asosda yangi biologik xususiyatlarga ega 
ob’ektlarni hosil qilish imkonini beruvchi usullar va texnologiyalar yig’indisidir. Ushbu 
usullarning mohiyati organizmga yangi genni kiritishdir. Bunday gen yangidan sintezlani-
shi yoki boshqa organizmdan ko’chirilishi mumkin. Agar bakteriya genomiga oqsilni kod-
lovchi gen kiritilsa, bakteriya hujayrasi mazkur oqsilni sintezlash xususiyatiga ega bo‘ladi.
Tabiatda ham shu kabi rekombinatsiya jarayonlari kuzatiladi. Viruslar, bakteriyalar 
o‘zidagi genetik moddani boshqa organizmlarga o‘tkazish xususiyatiga ega. Prokariot 
hujayralarda sodir bo‘ladigan rekombinatsiya jarayonlari, ya’ni transformatsiya, transduksiya, 
kon’yugatsiyaning mohiyati nimada? Mazkur jarayonlarga tabiiy genetik injeneriyaning bir 
ko’rinishi sifatida qarash mumkinligi haqida guruhda muhokama o‘tkazing. 
Gen muhandisligining maqsadi genlarning strukturasini aniq maqsadga muvofi q 
ravishda o‘zgartirish, ularning faoliyatini idora etishdir. Natijada har qanday tirik organizm 
xususiyatlarini imkoniyat darajasida maqsadga yanada ko‘proq muvofiqlashtirish yo‘li 
bilan sanoat miqyosida oqsil moddalari ishlab chiqarish, o‘simlik va hayvon turlarini inson 
ehtiyojiga mos ravishda o‘zgartirish, irsiy va yuqumli kasalliklarni aniq va tez tashxis qilish 
hamda sabablarini aniqlash usullari yaratildi.
Gen muhandisligining tadqiqot obyektlari viruslar, bakteriyalar, zamburug‘lar, hayvon va 

---

129
Biologiya 10
o‘simliklarning hujayralaridir. Tadqiqot obyektlariga ko‘ra genetik injeneriya: gen muhandisligi, 
xromosoma muhandisligi, hujayra muhandisligi kabi yo‘nalishlarni o‘z ichiga oladi. Genetik 
injeneriyasi usullari vositasida genlarni ko‘paytirish (klonlash) yoki DNK zanjiridagi xohlagan 
nukleotidni boshqasi bilan almashtirish, bir organizm genini boshqa organizm hujayrasiga 
ko‘chirish mumkin. Albatta, bu qadar yuksak yutuqlarga irsiyat qonuniyatlarini izchillik bilan 
tadqiq etish natijasida erishildi.Yuksak darajadagi bu texnologiya hozirgi zamon biologiya 
fanining istiqbolli sohalaridan biridir.