Biologiya 17 14-04-2022. indd

Fermentlar.
Gen muhandisligi fermentlari DNK molekulalari bilan turli xil tajribalarni 
o‘tkazishga yordam berib, ularni tegishli joyidan qirqish, DNK bo‘laklarini ulash, tabiatda 
mavjud bo‘lmagan nukleotidlar ketma-ketligini sintez qilishda qo‘llaniladi. Gen muhandisligida 
foydalaniladigan fermentlarni shartli ravishda quyidagi guruhlarga ajratish mumkin: DNKni 
bo‘laklarga bo‘luvchi; RNK matritsa asosida DNK bo‘laklarini sintezlovchi; DNK bo‘laklarini 
ulovchi; DNK bo‘laklari uchlari struktrurasini o‘zgartirish imkonini beruvchi fermentlar. 

---

130
Biologiya 10
Gen muhandisligi keng qo‘llaniladigan fermentlardan biri 
DNK polimeraza
fermenti 
bo‘lib, bu ferment birinchi marta 1958-yilda Korenberg va uning hamkorlari tomonidan 
Esherichia coli (ichak tayoqchasi bakteriyasi)dan ajratib olingan DNK polimeraza 
komplementar nukleotidlarni biriktirish yo‘li bilan DNK zanjiri reduplikatsiya jarayonida 
ishtirok etadi. DNK polimeraza gen muhandisligida yangi DNK molekulalarini sintezlashda 
qo‘llaniladi.
Hujayrada har bir faol gen minglab komplementar mRNK molekulalarini hosil qiladi. 
Qaysi hujayrada qaysi gen faol ekanligi ma’lum. Masalan, insulinni kodlovchi gen me’da osti 
bezi hujayralarida faol bo’ladi. Retroviruslar RNK matritsasi asosida komplementar DNK 
sintezlovchi fermentga ega. RNK matritsasi asosida DNK sintezi odatda amalga oshadigan 
DNK matritsa asosida RNK sintezi – traskripsiyaga teskari jarayondir. Shu tufayli bu ferment 
teskari transkriptaza
yoki 
revertaza
deb nomlanadi. Retroviruslar bu fermentdan RNK dan 
iborat o‘z genomini yangi hujayralarni zararlovchi DNK ga aylantirish uchun foydalanadi. 
Demak, bizni qiziqtirgan gen qaysi hujayrada faol ekanligi ma’lim bo’lsa, bu hujayralardan
mRNKni ajratib olish mushkul emas. Bu vazifa bajarilgach, mRNK teskari transkriptaza 
yordamida zarur genning DNK-nusxasi sintezlanadi. 
Genlarni ajratib olishga qaratilgan eng dastlabki tadqiqotlar 1960-70-yillarda