Biologiya 17 14-04-2022. indd

Transgen o‘simliklar olish. 
Muayyan bir genni o‘simlik hujayrasiga kiritishning eng samarali usuli bu vektor sifatida 
tuproq bakteriyasi Agrobacterium tumefaciens dan foydalanishdir. Agrobacterium tumefaciens 
ko‘pchilik ikki urug‘pallali o‘simliklarni zararlaydi va ularda saraton kasalligiga o‘xshash 
o‘simtalarni hosil qiladi. Bu jarayon bakterianing Ti plazmidi tomonidan boshqariladi. 
O‘simtalarni Ti (Ti-ay) plazmid genomining T-DNK (shish hosil qiluvchi DNK) bo‘lagi 
chaqiradi. Ti-plazmid o’simlik hujayrasiga kiradi va o’simlik DNKsiga birikadi. Zararlangan 
o’simlik hujayralarning bo’linishini tezlashtiruvchi kimyoviy moddalar ishlab chiqaradi va
kallus deb ataladigan hujayralar guruhini hosil qiladi. 
Ti-plazmida hujayraga genetik axborotni kiritish uchun zarur bo‘lgan barcha 
xususiyatlarga ega tabiiy vektor bo‘lib, hujayraga genetik axborotni kuritish uchun zarur 
xususiyatlarga ega. 
O‘simlik irsiyatini gen muhandisligi usuli bilan o‘zgartirish uchun agrobakteriumning 
Ti-plazmidining TDNK qismi maxsus restriktaza bilan kesib unga zarur gen va antibiotikka 
chidamlilik geni kiritilib vektor konstruksiya yaratiladi. 
Vektor agrobakterium shtammlariga kiritiladi. Bu bakteriyalar bilan o‘simlik hu-
jayrasi zararlantirilganda, agrobakterium yot genga ega Ti plasmidni o‘simlik genomiga 
kiritadi. Genetik transformatsiya qilingan o‘simlik hujayrasidan transgen o‘simlik olina-
di. Transformatsiya qilingan o‘simlik hujayrasi bo‘linishi natijasida hujayralar to‘plami 

---

136
Biologiya 10
– kallus to‘qima hosil bo‘ladi. Kallus to‘qima hujayralaridan o‘simlik gormoni va boshqa 
regulator moddalar ishtirokida bosqichma-bosqich o‘simlik embrioni va barcha jihatdan 
normal, voyaga yetgan transgen o‘simlik olinadi. Transgen o‘simlikning har bir hujayra 
xromosomasida ko‘chirib o‘tkazilgan gen saqlanadi. Shu sababdan transgen o‘simlik jin-
siy yo‘l bilan ko‘paytirilganda yot gen nasldan naslga beriladi. Olimlar tomonidan qishloq 
xo‘jaligi ekinlarining turli kasalliklarga va zararkunanda hasharotlarga chidamli transgen 
navlarini yaratish ishlari olib borilmoqda. Jumladan, g‘o‘za o‘simligining zararkunanda 
hasharotlarga chidamli, ertapishar, transgen navlari yaratildi.