Donni saqlash va dastlabki ishlash texnologiyasi

20- 
rasm. Don uyumlarida qizish tasviri
 
Don uyumlarida o‘z-o‘zidan qizish jarayonining rivojlanish tez- ligi 
xilma-xil bo‘lishi mumkin. Ba’zi hollarda jarayon boshlangan - danbir 
necha kun o‘tgach, ba’zida esajudauzoq davrdankeyin 50°C harorat 
yuzaga keladi. Qizishdagi bunday farq juda ko‘p sabablarga bog‘liq bo‘lib 
ularni uch guruhga bo‘lishi mumkin: don uyumining holati; omborlaming 
holati va konstruksiyasi: don uyumlarining saqlanish sharoiti va ulami 
kuzatish usullari. 
Don uyumini ishlab chiqarish sharoitida omborlar va elevatorlar - da 
saqlashdagi ko‘p sonli kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, o‘z-o‘zidan qizish 
jarayoni qat’iy belgilangan qonuniyat asosida yuzaga keladi. 
54

---

Don uyumida uchraydigan barcha turdagi o‘z-o‘zidan qizish jara- yonini 3 
guruhga ajratish mumkin: uyali, qatlamli va yalpi. 
Uyali o‘z - o‘zidan qizish 
- don uyumining istalgan qismida yuzaga 
kelishi mumkin. Bunda jarayonning rivojlanishiga quyidagi sabablardan 
biri dastlabki shart - sharoit bo‘lib xizmat qiladi: tomlarning 
shikastlanganligi yoki ombor devorlarining yaxshi himoyalanmaganligi 
oqibatida don uyumining ba’zi joylarining namlanib qolishi; biromborga 
turli namlikdagi donlarni joylashtirish va oqibatda yuqori namlikka ega 
bo‘lgan o‘choqlarning (uyalar) vujudga kelishi; aralashmalar tarkibi 
jihatidan keskin farq qiluvchi don uyumlarini joylashtirish oqibatida 
uyumda katta miqdordagi aralashmalar va changli (bunga bog‘liq holda 
mikroorganizmlar ham) joy laming hosil bo‘lishi; qatlamning biror joyida 
hasharotlar va kanalarning ko‘plab to‘planishi. 
Qatlamli o‘z-o‘zidan qizish 
- jarayoni don uyumlarini ombor- 
xonalarda, elevatorlarda, shuningdek xirmonlarda saqlanayotgan donlarda 
kelib chiqadi. 0‘z-o‘zidan qizishning bunday ko‘rinishi qatlamli deb 
atalishiga sabab, saqlanayotgan don uyumlarida qizish vertikal yoki 
gorizontal qatlam ko‘rinishda yuzaga keladi qiziyotgan qatlam uyumning 
qaysi qismida paydo bo‘lganligiga bog‘liq holat 
55

---

o‘z-o‘zidan qizish yuqorigi pastgi yoki vertikal qatlamli turlarga ajratiladi