|
91
-r
a
sm
.
Om
ux
ta
-y
em
is
hla
b
chi
qa
ris
h z
av
od
ini
k
o‘
rin
is
hi
.
Ю-ВОВ. OMUXTA-YEM ISHLAB CHIQARISH
TEXNOLOGIYASINING UMUMIY TAVSIFI
Chorvachil ikni sanoat negizida yanada rivoj lantirish xo‘j aliklarda
vujudga keltirilayotgan ozuqa bazasining faqat miqdorini emas, balki sifat
tarkibini ham yaxshilashni talab qilmoqda.
Ozuqa bazasi tarkibida barcha kerakli biologik aktiv va oziq moddalar
boTgan, chorva mollami to‘ydirib boqishni ta’minlaydigan yuqori sifatli
yem-xashakdan iborat boTishi kerak. Chorva mollarni to‘yimli va sifatli
yemlar bilan boqishni va yem-xashakdan foyda- lanish samaradorligini
oshirishni tashkil etish, chorva mollari mahsuldorligini oshirishning eng
yaxshi natija beradigan omilidir. Mahsulot yetishtirish uchun qilingan
sarflar tarkibining 60% ini va undan ham ko'proq qismini yem-xashak,
oqsil vitaminli qo‘shimchalar, premiks, korbamid konsentratlari tashkil
etadi, Ishlab chiqarish bir qancha murakkab texnol ogik jarayonlarda
amalga oshiriladi.
Turli ozuqalardan to‘g‘ri tanlab olingan omuxta yemlar to‘la qimmatli
bo‘ladi, chunki bir xil ozuqada boTmagan moddalar ikkinchi xil ozuqada
boTadi va shunday qilib, bir-birining o‘rnini to‘lg‘izib, toTa qimmatli
ozuqa hosil qiladi va bu aralash yemning oziqlik qiymati ayrim ozuqadan
yoki bir xil aralashma ozuqadan yuqori bo‘ladi.
Omuxta yem aniq ko‘rsatma asosida tayyorlanadi. Barcha omuxta
emlar ikki guruhga bo‘linadi: to‘la rasionli va konsentrat omuxta e mlar.
Konsentrat (quritilgan preslangan) omuxta-yemlar dag‘al, shirador
(sersuv) va boshqa mahalliy ozuqalarga qo‘shishga moTjallangan, ular bir
xil sochiluvchan massa, briket (g‘isht shaklida 8 burchak) va granula
(dona-dona qilib maydalangan) shaklda tayyorlanadi.
To‘la rasionli omuxta-yemlar o‘zlashtirilishi (oziqligi) jihatidan
toTa
qimmatli boiadi, mollarga boshqa narsa qo‘shmasdan beriladi hamda
ko‘pincha briket va granula shaklda tayyorlanadi.
252
To‘la rasionli omuxta-yemlar bo‘yi 160-170 mm, eni 70-80 mm va
qalinligi (balandligi) 30-60 mm bo‘lgan odatdagi g‘isht shaklida
tayyorlanadi.
Katta va yosh qoramollar uchun oddiy yem ishlab chiqarishda
xomashyo sifatida asosan kepak, un zavodlari chiqindilari, shuning dek
tumanlarda tayyorlangan donlardan foydalaniladi.
Omuxta-yem ishlab chiqarishda xomashyo sifatida don va uning
chiqindi mahsulotlari (kepak) asosiy o‘rinni egallaydi. Omuxta- yem
tarkibidagi miqdor keyingi yillarda don taxchilligi oqibatida ancha
kamaydi. Soya kunjarasi. baliq uni, don va premiks kabi mahsulotlarni
keltirish keskin qisqardi.
Omuxta-yem tarmoqlarining asosiy ish yo‘nalishlari quyida - gilardan
iborat:
ishlab chiqarishni takomillashtirish, ishlab chiqariladigan omuxta -
yemlar assortimentini kengaytirish va sifatini oshirish hamda oziqaviyligi
jihatidan yuqori samarali mahsulotlar ishlab chiqarishga erishish.
Bu jarayonlar tayyorlanadigan mahsulot va mahsulotni tay yorlashda
kerak bo'ladigan xomashyoni turiga bog'liq xolda bir marotabali yoki bir
qancha texnologik liniyalami o‘z ichiga olgan ko‘p marotabali bo‘lishi
mumkin.
Omuxta-yem ishlab-chiqarishda quyidagi asosiy texnologik jarayonlar
bajariladi:
-
xomashyoni qabul qilish va saqlash uchun joy lashtirish:
idishlarga joylash, yuklami tagliklarga joylashtirish, shtabellarni
shakllantirish, bo‘shagan idishlarni joylash,
shuningdek mahsulotni sifati, turiga va ishlatish maqsadiga ko‘ra
omborlarga, bunkerlarga, bo‘limlarga va siloslarga joylashtirish ishlari
kiradi;
-
keltirilgan xomashyo partiyasidan namuna ajratib olish va
belgilangan ko‘rsatkichlar bo‘yicha sifatini tekshirish (ishlab chi qarish
texnik laboratoriyasi bo'yicha);
-
hujjatlarni rostlashtirish va xomashyoni ishlab chiqarishga uzatish;
253
-
separatordan o‘tkazish xomashyoni begona va favqulotda
aralashmalardan tozalash, elash, metall aralashmalarni ajratib olish,
xomashyoni keyingi qayta ishlashlar uchun fraksiyalarga bo‘lish
maydalangan
mahsulotlar,
tayyor
sochiluvchan
omuxta -yemlarning
elanganlik sifatini nazorat qilish;
-
xomashyoni bolg‘ali maydalagich, toshli maydalagich, kunjara
maydalagich, dezintegrator juvozlar, tishli, shtifli va boshqa zarbali
-
oshiruvchi mashinalar yordamida maydalash: ayrim hollarda juda
xam kichik hajmda maydalovchi mahsus mashinalardan foydalaniladi (tuz,
mikroelementlarni maydalash uchun);
-
mahsus dozatorlar yordamida dozalash; aralashtirish quruq
komponentlar bilan aralashtiriladi. Aralashtirish vertikal, gorizontal,
diskret,
tez
yoki
sekin,
shuningdek
uzluksiz
harakatlanuvchi
aralashtirgichlar yordamida amalga oshiriladi;
-
quritish va sovitish bunda tayyor mahsulotlar, tuz maydalangan
mahsulotlar, melassa briket va qumoloqlangan mahsulotlar quritiladi va
sovitiladi; ayrim hollarda donlar ham;
-
qumolg va briketlash, ya’ni tayyor mahsulotni yuzaga keltirish;
-
po'stli donlarni po‘stidan ajratish (suli, arpa)
-
suyuq komponentlarni kiritish-melassa, gidrol, yog', o‘simlik moyi,
baliq yog‘i, gidrolizat, melassa va karbamid eritmalar, tuz va suv;
-
alohida mahsulotlarga nam-issiqlik va issiqlik bilan ishlov berish-
pishirish, briketlash, quruq briketlash, mikronizasiya va boshqalar;
-
tayyor mahsulotni;
-joylashtirish, saqlash va tayyorlash mahsulotni istemolga chi qarish;
-
mahsulot sifatini davlat standarti ko‘rsatkichlariga muvofiq nazorat
qilish;
-
tayyor mahsulotni sifati, ko‘rsatkichlarining shakllanishi, tannarhi
va iste’molga yaroqliligi yuqorida izohlab o'tilgar, jarayonlarning qay
darajada bajarilishi bilan ifodalanadi.
254
Shuningdek texnologik jarayonlar o‘tishining obyektiv qonu- niyligi,
uning qulay rejimlari, jarayonlarning kechirishida turli omillarning ta’siri
va umumiy texnologik samaradorligi nazarda tutilishi kerak.
Do'stlaringiz bilan baham: |
