N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

X o tira n in g n ei'v-fiziologik asoslari
Esda 
olib 
qolish 
nerv 
tizim ining 
egiluvchan, 
y a ’ni 
o'zgaruvchanlik, 
q o 'zg'atuvchilar ta’sirida o 'zida go'yo bir iz qoldirish, saqlash imkoniyati tufavli 
yuzaga keladi. Har qanday insonning miyasi egiluvchanlik xususiyatiga ega bo'hb, 
uning darajasi har xil bo'ladi. Shaxs xotirasining sifati m iyaning faolligi va turli 
faoliyatga to 'g 'rid a n -to 'g 'ri bog'liq ravishda rivojlanadi. Atrofm o 'rab olgan borliqm 
faol biluvchi kishi o 'z miyasi faoliyatini to'xtovsiz kuchaytiradi. Shu bilan birga
45

---

uning egiluvchanlik darajasim oshiradi. Miya egiluvchanligi vaqtincha pasayishi, 
xotira sam arasim ng susayishi, b a ’zi paytda odam nm g toliqishiga sabab bo'ladi
X o tira turlari
Xotira insonning holati va faoliyatining barcha sohalarida qatnashishi tufayli 
uning nam oyon bo'lish shakllari, holatlari, shart-sharoitlari, omillari ham xilma-xi! 
ko'rinishga egadirlar. Odatda xotirani muayyan turlarga ajratishda eng muhim asos 
qilib uning tavsifnomasi sifatida esda olib qolish, esda saqlash, esga tushinsh, unutish 
singan jarayonlarm am alga oshiruvchi faoliyatining xususivatlariga bog'liqhgi 
olinadi. Shu o 'rm d a ta’kidlash joizki, ayrim darsliklarda xotira turlari turlicha 
klassifikatsiya qilinadi
H a ra k a t xotirasi 
- inson faoliyatining har bir turida ruhiy faolliknm g u yoki bu 
ko'rinishlarini ustunlik qihshida kuzatiladi Masalan, harakat, hissiyot, idrok, aql- 
zakovat kabi ruhiy faoliyam ing ko'rinishlari mavjuddir. Ana shu ruhiy faollik 
turlarining har bin tegishli harakatlarda va ularnmg mahsulotlarida o ‘z lfodasmi topib 
harakatlarda, hissiy kechinmalarda, tuyg'ularda, obrazlarda, timsollarda, fikr va 
m ulohazalarda aks etadi.
Turli harakatlar va ulam ing bajarilishi tartibi, tezligi, su ra ti, izchilligi va 
boshqalam i esda qoldirish, niustahkamlash, esga tushirishdan iborat xotira tun harakat 
xotirasi deb ataladi.