N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

o p era tiv xotira 
deb ataladi. Hozirgi zamon psixologiyasida ushbu holatm namoyon 
qilish uchun quyidagi misol keltiriladi. Matematik amalm bajarishga kirishar ekanmiz, 
biz uni muayyan bo'laklarga ajratib hal qilishm maqsad qilib qo‘yam iz Shu boisdan 
oraliq natijalam i yodda saqlashga intilamiz, 
nihoyasiga yaqinlashgan sari ayrim 
m ateriallar esdan chiqa boshlaydi.
Mazkur holat matnni talaba yoki o'quvchi tomonidan o ‘qishda, um ko‘chirib 
yozishda, ijodiy fikr yuritishda, aqliy faoliyatni am alga oshm shda yaqqol ko'zga 
tashlanadi.
X o tira ja ra y o n la ri
Xotira faoliyati esda qoldinshdan boshlanadi. Esda qoldirish idrok qilingan narsa 
va hodisalarm miya po'stida 
iz
hosil qihshdir. U ning fiziologik asosi miya po ‘stida 
m uvaqqat nerv bog'lanishining vujudga kelishidir Esda qoldirish o'zining faolligi 
jihatidan lkkiga bo'linadi:
47

---

a) ixtiyoriy esda qoldirish;
b) ixtiyorsiz esda qoldirish
Ixtiyorsiz esda qoldirishda oldindan maqsad quyilm aydi, mavzu tanlanm aydi va 
iroda 
kuchi 
sarflanmaydi 
O 'zining 
go'zalligi, 
hissiy 
ta'sirchanligi, 
hajnn, 
harakatchanligi, tezligi, shakli va boshqa xossalari bilan farq qiladigan narsa va 
hodisalar ixtiyorsiz esda qoladi 
Masalan.
tasodifiy hodisalar, kam ay-sum ay ovozi 
ixtiyorsiz esda qoladi.
Ixtiyoriy esda qoldirishda esa oldindan maqsad qo'yib mavzu belgilanadi. 
Masalan, dars materiallarini esda olib qolish, im tihonga tayyorlamsh va boshqalar. 
Ixtiyoriy esda qoldirishda quyidagi turli usullardan foydalaniladi:
1) maqsad qo ‘yish, masalan, institutga kmsh oldidagi maqsad.
2) o'quv materiallarini tushunib esda qoldirish;
3) esda qoldirishning ratsional usullaridan foydalanish, masalan, esga tushirish 
y o ‘li bilan esda qoldirish.