N iz o m IV n o m id a g I t o s h k e n t d a V l a t pe d a g o g ik a universiteti umumiy psixologiya

n e r v - f i z i o l o g i k
m exanizm landir. Bunda ikkinchi signallar tizim ining bog'lanishlari 
birinchi signal tizimidagi bog‘lanishlarga tayanadi.
I P.Pavlov ikkinchi signal tizim ining ishi ham isha binnchi signal tizimi bilan 
o'zaro o'tkazish jarayonida hozir bo'ladi, deb ta'kidlagan. Ikkinchi signal tizimi 
asosida birinchi signal bilan o'zaro ta ’sir qilish jarayonida dastlab umuminsoniy 
empirizmni va nihoyat odam ning o ‘z tevaragidagi olamni va uning o'zini bilish uchun 
oliy qurol boMgan oliy tafakkur voq’e boMadi. Tafakkum ing muayyan bir narsaga 
qaratilishi 
uchun nerv-fiziologik asos bo'lgan orientirovka refleksi tafakkur 
jarayonlarida katta rol o'ynaydi. Akademik I P.Pavlov ta ’kidlaganidek, “avvalo 
umuminsoniy empirizmni nihoyat, atrof olamni va insonning o ‘zini ham bilish uchun 
oliy qurol boMgan fanni ham yaratuvchi maxsus insoniy oliy tafakkur zarurdir".
T a fa k k u r op era tsiy a la ri
Analiz, smtez, taqqoslash, abstraksiyalash va um um lashtirish, tasniflash va 
tizim ga solish aqliy operatsivalarning asosiy turlaridir.
Analiz 
- shunday bir tafakkur operatsiyasidirki uning yordami bilan biz narsa va 
hodisalarni fikran yoki amaliy jihatdan xususiyatianni tahlil qilamiz.
S in tez 
- shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, biz narsa va hodisalarning 
analizda bo'hngan, ajratilgan ayrim qism lanm , bo ‘laklarini smtez yordami bilan 
fikran va amaliy ravishda birlashtirib, butun hohga keltiramiz.
T a q q o sla sh
- shunday bir tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya vositasi bilan 
ob ’ektiv dunyodagi narsa va hodisalarning bir-biriga o'xshashligi va bir-biridan farqi 
aniqlanadi.
A b stra k siy a
- shunday fikr tafakkur operatsiyasidirki, bu operatsiya yordami 
bilan moddiy dunyodagi narsa va hodisalarning muhim xususiyatlarini farqlab olib, 
ana shu xususiyatlardan narsa va hodisalarning muhim boMmagan ikkinchi darajali 
xususiyatlarini fikran ajratib tashlaymiz.