372
10
MATEMATIKADAN DIDAKTIK O‘YINLARNING AHAMIYATI
Boltayeva Nasiba Allaberganovna
Xorazm viloyati Urganch shaxri
26-son maktabning matematika fani o‘qituvchisi
Annotatsiya.Ushbu maqolada matematika fanini o‘qitishda didaktik o‘yilarning
ahamiyati
ko‘rsatilgan. Didaktik o‘yinlarni hissiyotlar bilan bajarish aytib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar; matematika, didaktika, o‘yin, hissiyot, muammo.
Matematikani o‘qitishning o‘quv vazifalari majmuasida yangi ko‘nikmalar orqali qiziqishni
shakllantirish muammosi muhim o‘rin egallaydi. Yangi ko‘nikmalar orqali qiziqish maktab
o‘quvchisining shaxsiy fazilatlaridan biridir,
uning qiziquvchanligi, izlanuvchanligi, faolligi
bilan namoyon bo‘lgan uning fe’l-atvoridir. Qiziqish ma’lum bir mavzuga nisbatan tanlangan
bo‘lishi mumkin.
Matematika darsida didaktik o‘yinlarni tashkil etish bilan o‘quv jarayonida o‘quvchilar
faoliyatining har bir turi ma’lum o‘quv maqsadlariga erishishga xizmat qiladi. Har qanday o‘quv
faoliyatida faoliyatni rag‘batlantiradigan maqsadlar, sabablar va uni u yoki bu darajada amalga
oshirish usullari mavjud.
A.K. Markova matematikada o‘qitish uchun didaktik o‘yinlarni
ikkita katta guruhlarini
ko‘rsatib o‘tgan: Yangi ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan: o‘z-o‘zini tarbiyalash va
ijtimoiy hamkorlik shakllari.
Har bir guruh o‘quvchilarning o‘quv faoliyatidagi bilimlari boshqa turtki va ehtiyojlar bilan
bir qatorda ma’lum xususiyatlarga ega (mazmunli va dinamik) hisoblanadi. [1]
Psixologik qarashlar sifatida rivojlantiruvchi o‘yinlar - bu shaxsning faoliyat maqsadlarini
amalga oshirishga yo‘nalishini ta’minlaydigan va shu bilan yanada to‘liq yo‘nalishga, yangi
faktlar bilan chuqur tanishishga va natijada o‘qitish muvaffaqiyatiga hissa qo‘shadigan
bilim
ehtiyojlarining namoyon bo‘lish shakli hisoblanadi. Masalan: matematik tarkibni o‘z ichiga olgan
ko‘ngilochar muammolar va o‘yinlarni mohirona qo‘llash orqali o‘quvchilarning matematik
bilimlarni o‘zlashtirish borasidagi faolligini oshirish mumkin.
Didaktik o‘yinlarning vazifasi o‘quvchilar o‘rtasida majburiy qiziqishni uyg‘otadigan narsa
bo‘lib, bu muammoning g‘ayrioddiy syujeti, uni taqdim etishning g‘ayrioddiy shakli natijasidir.
Matematikada xam bunday muammolarning echimi o‘quvchilarda ichki ijobiy munosabatni
keltirib chiqaradi, qiziquvchanligini rivojlantiradi.
Turli xil didaktik o‘yinlar yangilik, g‘ayrioddiylik, ajablanish, oldingi g‘oyalarga mos kelmaslig
bilan ajralib turadi. O‘yin, o‘qitish va mehnat insonning asosiy faoliyatidir. Shu bilan birga, o‘yin
bolani o‘qishga ham, ishlashga ham tayyorlaydi va o‘zi ham mehnat.
“O‘qish texnologiyasi o‘rganish va rivojlanishda” kitobida P.I. Pidkasisti va J.S.Haydarov
ta’kidladilar: “Bugungi kunda ilg‘or o‘quv markazlari, kattalar, talabalar va maktab o‘quvchilari
kichkina bolalar kabi qiziqarli va quvnoq o‘yinlarni aql bilan o‘rgatishadi. Va ular ko‘r-ko‘rona
o‘ynashmaydi, balki qonunlar va formulalarga asoslanib o‘rganishadi ( urush va tinchlik, katta va
kichik biznes) bir so‘z bilan aytganda, didaktik o‘yinlarni o‘ynaganda o‘quvchilarni erkinlikga
undash lozim. “
Didaktik o‘yinlarni dunyoning sakkizinchi mo‘jizasi
deb atash mumkin, chunki matematik
o‘yinlarda ulkan o‘quv va ta’lim imkoniyatlari yaratilgan.O‘yin davomida bolalar dunyoning
ob’ektlari va hodisalari haqida keng bilimlarga ega bo‘ladilar. Matematik o‘yinlar bolalarning
kuzatish va ob’ektlarning
xususiyatlarini aniqlash, qobiliyatini rivojlantiradi.
Didaktikadan foydalanganda o‘quvchilarning o‘yinlarga bo‘lgan qiziqishini saqlab qolish juda
muhimdir. Qiziqish bo‘lmasa yoki so‘nib ketsa, u hech qanday holatda bolalarga o‘yinni majburan
kiritmasligi kerak, majburlash o‘yini didaktik, tarbiyaviy ahamiyatini yo‘qotadi; bu holda, eng
qimmatli narsa - hissiy boshlanish - o‘yin faoliyatidan chiqib ketadi.
O‘yinga qiziqish yo‘qotilgan taqdirda, o‘qituvchi vaziyatni o‘zgartirishga olib keladigan o‘z
vaqtida choralar ko‘rishi kerak, bunga hissiy nutq, do‘stona munosabat, ortda qolganlarni qo‘llab-
quvvatlash xizmat qiladi.
Agar o‘qituvchi bolalar bilan quruq, befarq tarzda gaplashsa, bolalar darslarga befarq bo‘lsa,
ular chalg‘itishni boshlaydilar.
373
10
Bunday hollarda qiziqishni saqlab qolish, tinglash, tomosha qilish, o‘yinda ishtirok etish istagini
saqlab qolish qiyin.
Ko‘pincha bu umuman ish bermaydi, keyin bolalar o‘yindan hech qanday foyda ko‘rmaydilar,
bu ularga faqat charchoqni keltirib chiqaradi.
O‘qituvchining o‘zi qandaydir darajada o‘yinni o‘z ichiga olishi kerak, aks holda uning
etakchiligi va ta’siri etarlicha tabiiy bo‘lmaydi.
O‘yinga qo‘shilish qobiliyati ham pedagogik mahorat ko‘rsatkichlaridan biridir. Bolalarga
mamnuniyat keltiradigan qiziqarli o‘yin keyingi o‘yinlarni o‘tkazishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Didaktik o‘yinlarni o‘tkazishda o‘yin-kulgi va mashg‘ulotlar bir-biriga aralashmasligi, aksincha,
bir-biriga yordam berishi kerak.
Bolalarning o‘yinga bo‘lgan hissiy munosabatini oshiradigan vositalar va usullar o‘z-o‘zidan
maqsad emas, balki didaktik vazifalarni amalga oshirishga olib boradigan yo‘l sifatida ko‘rib
chiqilishi kerak. [2]
Didaktik o‘yin mazmunining matematik tomoni har doim aniq ta’kidlanishi kerak. Shundagina
o‘yin bolalarning matematik rivojlanishidagi rolini va matematikaga bo‘lgan qiziqishini bajara
oladi.
Shunday qilib, matematika darslarida didaktik o‘yinlar kuchli
hisoblash qobiliyatlarini
rivojlantirish va shakllantirishga hissa qo‘shishi bilan bir qatorda, bolalarning matematik
darslarga qiziqishini uyg‘otish va oshirishda ham muhim rol o‘ynaydi, bu o‘quv faoliyatning
eng muhim omillaridan biri.
Bizning fikrimizcha, matematikaga qiziqishni uyg‘otish va turli
xil mashqlar yordamida o‘quvchilarga o‘quv adabiyoti bilan faol ishlashga yordam berish,
muammolarni hisoblash va echish usullarini takomillashtirish, kamroq oqilona usullarni yanada
mukammallariga almashtirish istagi paydo bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Морозова, Н.Г. Учителю о познавательном интересе / Н.Г. Морозова. - М: 1979.
2. Оникул П.Р. 19 игр по математике: Учебное пособие. / Союз, 1999.
