Масъул муҳаррир

Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Boshlang‘ich ta’lim konsepsiyasi// Boshlang‘ich ta’lim, 1998, 6-son.
2. Uzviylashtirilgan Davlat ta’lim standarti va o‘quv dasturi.- Toshkent, 2010
3. Jumaboyev M. Bolalar adabiyoti va folklor.- Toshkent: O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasi 
Adabiyot jamg‘armasi nashriyoti, 2006.
4. Matchonov S., G‘ulomova X. va boshqalar. Boshlang‘ich sinf o‘qis darslarini pedagogik 
texnologiyalar asosida tashkil etish.- Toshkent: , “Yangiyul Poligraph servise”, 2008.

---

372
10
MATEMATIKADAN DIDAKTIK O‘YINLARNING AHAMIYATI
Boltayeva Nasiba Allaberganovna 
Xorazm viloyati Urganch shaxri 
26-son maktabning matematika fani o‘qituvchisi 
Annotatsiya.Ushbu maqolada matematika fanini o‘qitishda didaktik o‘yilarning ahamiyati 
ko‘rsatilgan. Didaktik o‘yinlarni hissiyotlar bilan bajarish aytib o‘tilgan.
Kalit so‘zlar; matematika, didaktika, o‘yin, hissiyot, muammo.
Matematikani o‘qitishning o‘quv vazifalari majmuasida yangi ko‘nikmalar orqali qiziqishni 
shakllantirish muammosi muhim o‘rin egallaydi. Yangi ko‘nikmalar orqali qiziqish maktab 
o‘quvchisining shaxsiy fazilatlaridan biridir, uning qiziquvchanligi, izlanuvchanligi, faolligi 
bilan namoyon bo‘lgan uning fe’l-atvoridir. Qiziqish ma’lum bir mavzuga nisbatan tanlangan 
bo‘lishi mumkin.
Matematika darsida didaktik o‘yinlarni tashkil etish bilan o‘quv jarayonida o‘quvchilar 
faoliyatining har bir turi ma’lum o‘quv maqsadlariga erishishga xizmat qiladi. Har qanday o‘quv 
faoliyatida faoliyatni rag‘batlantiradigan maqsadlar, sabablar va uni u yoki bu darajada amalga 
oshirish usullari mavjud.
A.K. Markova matematikada o‘qitish uchun didaktik o‘yinlarni ikkita katta guruhlarini 
ko‘rsatib o‘tgan: Yangi ko‘nikmalarni shakllantirishga qaratilgan: o‘z-o‘zini tarbiyalash va 
ijtimoiy hamkorlik shakllari.
Har bir guruh o‘quvchilarning o‘quv faoliyatidagi bilimlari boshqa turtki va ehtiyojlar bilan 
bir qatorda ma’lum xususiyatlarga ega (mazmunli va dinamik) hisoblanadi. [1]
Psixologik qarashlar sifatida rivojlantiruvchi o‘yinlar - bu shaxsning faoliyat maqsadlarini 
amalga oshirishga yo‘nalishini ta’minlaydigan va shu bilan yanada to‘liq yo‘nalishga, yangi 
faktlar bilan chuqur tanishishga va natijada o‘qitish muvaffaqiyatiga hissa qo‘shadigan bilim 
ehtiyojlarining namoyon bo‘lish shakli hisoblanadi. Masalan: matematik tarkibni o‘z ichiga olgan 
ko‘ngilochar muammolar va o‘yinlarni mohirona qo‘llash orqali o‘quvchilarning matematik 
bilimlarni o‘zlashtirish borasidagi faolligini oshirish mumkin.
Didaktik o‘yinlarning vazifasi o‘quvchilar o‘rtasida majburiy qiziqishni uyg‘otadigan narsa 
bo‘lib, bu muammoning g‘ayrioddiy syujeti, uni taqdim etishning g‘ayrioddiy shakli natijasidir. 
Matematikada xam bunday muammolarning echimi o‘quvchilarda ichki ijobiy munosabatni 
keltirib chiqaradi, qiziquvchanligini rivojlantiradi.
Turli xil didaktik o‘yinlar yangilik, g‘ayrioddiylik, ajablanish, oldingi g‘oyalarga mos kelmaslig 
bilan ajralib turadi. O‘yin, o‘qitish va mehnat insonning asosiy faoliyatidir. Shu bilan birga, o‘yin 
bolani o‘qishga ham, ishlashga ham tayyorlaydi va o‘zi ham mehnat. 
“O‘qish texnologiyasi o‘rganish va rivojlanishda” kitobida P.I. Pidkasisti va J.S.Haydarov 
ta’kidladilar: “Bugungi kunda ilg‘or o‘quv markazlari, kattalar, talabalar va maktab o‘quvchilari 
kichkina bolalar kabi qiziqarli va quvnoq o‘yinlarni aql bilan o‘rgatishadi. Va ular ko‘r-ko‘rona 
o‘ynashmaydi, balki qonunlar va formulalarga asoslanib o‘rganishadi ( urush va tinchlik, katta va 
kichik biznes) bir so‘z bilan aytganda, didaktik o‘yinlarni o‘ynaganda o‘quvchilarni erkinlikga 
undash lozim. “
Didaktik o‘yinlarni dunyoning sakkizinchi mo‘jizasi deb atash mumkin, chunki matematik 
o‘yinlarda ulkan o‘quv va ta’lim imkoniyatlari yaratilgan.O‘yin davomida bolalar dunyoning 
ob’ektlari va hodisalari haqida keng bilimlarga ega bo‘ladilar. Matematik o‘yinlar bolalarning 
kuzatish va ob’ektlarning xususiyatlarini aniqlash, qobiliyatini rivojlantiradi. 
Didaktikadan foydalanganda o‘quvchilarning o‘yinlarga bo‘lgan qiziqishini saqlab qolish juda 
muhimdir. Qiziqish bo‘lmasa yoki so‘nib ketsa, u hech qanday holatda bolalarga o‘yinni majburan 
kiritmasligi kerak, majburlash o‘yini didaktik, tarbiyaviy ahamiyatini yo‘qotadi; bu holda, eng 
qimmatli narsa - hissiy boshlanish - o‘yin faoliyatidan chiqib ketadi.
O‘yinga qiziqish yo‘qotilgan taqdirda, o‘qituvchi vaziyatni o‘zgartirishga olib keladigan o‘z 
vaqtida choralar ko‘rishi kerak, bunga hissiy nutq, do‘stona munosabat, ortda qolganlarni qo‘llab-
quvvatlash xizmat qiladi.
Agar o‘qituvchi bolalar bilan quruq, befarq tarzda gaplashsa, bolalar darslarga befarq bo‘lsa, 
ular chalg‘itishni boshlaydilar.

---

373
10
Bunday hollarda qiziqishni saqlab qolish, tinglash, tomosha qilish, o‘yinda ishtirok etish istagini 
saqlab qolish qiyin.
Ko‘pincha bu umuman ish bermaydi, keyin bolalar o‘yindan hech qanday foyda ko‘rmaydilar, 
bu ularga faqat charchoqni keltirib chiqaradi.
O‘qituvchining o‘zi qandaydir darajada o‘yinni o‘z ichiga olishi kerak, aks holda uning 
etakchiligi va ta’siri etarlicha tabiiy bo‘lmaydi.
O‘yinga qo‘shilish qobiliyati ham pedagogik mahorat ko‘rsatkichlaridan biridir. Bolalarga 
mamnuniyat keltiradigan qiziqarli o‘yin keyingi o‘yinlarni o‘tkazishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 
Didaktik o‘yinlarni o‘tkazishda o‘yin-kulgi va mashg‘ulotlar bir-biriga aralashmasligi, aksincha, 
bir-biriga yordam berishi kerak.
Bolalarning o‘yinga bo‘lgan hissiy munosabatini oshiradigan vositalar va usullar o‘z-o‘zidan 
maqsad emas, balki didaktik vazifalarni amalga oshirishga olib boradigan yo‘l sifatida ko‘rib 
chiqilishi kerak. [2]
Didaktik o‘yin mazmunining matematik tomoni har doim aniq ta’kidlanishi kerak. Shundagina 
o‘yin bolalarning matematik rivojlanishidagi rolini va matematikaga bo‘lgan qiziqishini bajara 
oladi.
Shunday qilib, matematika darslarida didaktik o‘yinlar kuchli hisoblash qobiliyatlarini 
rivojlantirish va shakllantirishga hissa qo‘shishi bilan bir qatorda, bolalarning matematik 
darslarga qiziqishini uyg‘otish va oshirishda ham muhim rol o‘ynaydi, bu o‘quv faoliyatning 
eng muhim omillaridan biri. Bizning fikrimizcha, matematikaga qiziqishni uyg‘otish va turli 
xil mashqlar yordamida o‘quvchilarga o‘quv adabiyoti bilan faol ishlashga yordam berish, 
muammolarni hisoblash va echish usullarini takomillashtirish, kamroq oqilona usullarni yanada 
mukammallariga almashtirish istagi paydo bo‘ladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Морозова, Н.Г. Учителю о познавательном интересе / Н.Г. Морозова. - М: 1979. 
2. Оникул П.Р. 19 игр по математике: Учебное пособие. / Союз, 1999. 

---

374