J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

3.2. Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishi. 
Xalqaro moliya bozori xalqaro valyuta, kredit (depozit), investitsiya, qimmatli 
qog’ozlar, sug’urta, oltin va hosila moliyaviy vositalar kabi segmentlaridan tashkil topadi 
(rasmga qarang).

---

35 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Xalqaro moliya bozorining tarkibiy ko’rinishi 
Xalqaro moliya bozori orqali mahsulotlar va xizmatlar ishlab chiqarish bilvosita 
(kredit (depozit) bozori) va bevosita (qimmatli qog’ozlar) moliyalashtirilishi mumkin.
Xalqaro moliyaviy aktivlar o’zida quyidagi xususiyatlarni jamlaydi: 
1.
Mehnat natijalarini o’zida mujassamlashtirgan holda mustahkamlik, 
ishonchlilik xususiyati. Moliyaviy aktivlarning ishonchli bo’lishiga tovarlar iste’moli, 
ayirboshlash va ishlab chiqarishning barcha jarayonlari hamda vaqt omili sabab bo’lgan. 
2.
Likvidlilik. Moliyaviy aktivlarning bu xususiyati ularni istalgan vaqtda, tezda 
boshqa tovarlarga ayirboshlash xususiyatini ko’rsatadi.
3.
Harakatchanlik. Zamonaviy iqtisodiyotda aynan moliyaviy aktivlar jahonning 
qaysi bir joyida samarali foydalanish imkoniyati paydo bo’lsa, shu erga tezda etib borish 
xususiyatiga ega.
4.
Universallik. Hozirgi davrda barcha iqtisodiy munosabatlar moliyaviy 
munosabatlar bilan birga bo’lmoqda.
5.
Real aktivlar taqsimlanmagan holda moliyaviy aktivlarni bo’linish xususiyati. 
Ularning bunday xususiyati investitsiyalarni tashkil etishda nafaqat yirik investorlarni, 
balki kichik investorlar mablag’larini ham jalb etish imkonini yaratadi, vaqt omilini 
tejaydi, investitsiyalar aylanish tezligini oshiradi, kapitalning daromadligini ko’paytiradi. 
Kichik investorlar uchun investitsion portfellarini diversifikatsiyalash va o’z 
daromadlarini ko’paytirish imkonini beradi.
Hosila moliyaviy 
vositalar bozori 
Xalqaro moliya bozori 
Valyuta bozori 
Oltin bozori 
Sug’urta bozori 
Investitsiya bozori 
Kredit (depozit) bozori 
Qimmatli qog’ozlar 
bozori 

---

36 
6.
Qimmatli qog’ozlarning tovarga o’xshash xususiyati. Qimmatli qog’ozlarni 
oldi – sotdisidan keyin u iste’mol qilinmaydi, qimmatli qog’ozlar so’ndirilmaguncha 
muomaladan chiqmaydi. Qimmatli qog’oz egasi ixtiyoriy vaqtda ularni bozorga olib kelib 
sotishi mumkin.
Bir mamlakat moliya bozoridagi salbiy va ijobiy o’zgarishlarni boshqa bir 
mamlakat moliya bozoriga ta’siri moliya bozorining globallashuv darajasiga bog’liq 
bo’lib, bu jarayon milliy fond bozorini xalqaro fond bozoriga integratsiyasini 
ta’minlovchi vositalar orqali amalga oshiriladi va ularning nechog’lik rivojlanganligini 
o’zida namoyon etadi. Milliy fond bozorini xalqaro fond bozoriga integratsiyasini 
ta’minlovchi vositalar bu xalqaro qimmatli qog’ozlar hisoblanadi.
Xalqaro qimmatli qog’ozlar erkin konvertatsiya qilinadigan valyutalarda nominal 
narxi o’rnatiladigan, xalqaro fond bozori qoidalari asosida xalqaro anderrayterlar orqali 
ushbu bozorga joylashtiriladigan qimmatli qog’ozlar hisoblanadi. Xalqaro qimmatli 
qog’ozlarning quyidagi asosiy shakllari mavjud. 
Agar xalqaro qimmatli qog’ozlar bir mamlakat ichidagi ikkilamchi qimmatli 
qog’ozlar bozorida turli investorlar orasida muomalada bo’lsa, bir vaqtning o’zida ular 
mamlakat ichidagi kapitalni qayta taqsimlash vositasiga aylanishi mumkin, shuningdek, 
xalqaro qimmatli qog’ozlarni birlamchi joylashtirish mamlakatlar o’rtasidagi kapitalni 
qayta taqsimlash xususiyatiga ham ega bo’ladi.