J. Ataniyazov, E. Alimardonov, F. Hamidova xalqaro moliya bozori tahlili toshkent-2019

 
 
 
3-Mavzu. Xalqaro moliya bozori va uning evolutsiyasi 
3.1. Xalqaro moliyaviy kapital harakatining mohiyati
3.2. Xalqaro moliya bozorining tarkibiy tuzilishi. 
3.3. Xalqaro moliya bozorining rivojlanish evolutsiyasi va zamonaviy 
tendentsiyalari. 
3.4. Xalqaro moliya bozorida inqirozlar yuzaga kelish omillari va kontseptsiyalari 
 
Tayanch so’z va iboralar 
 
Xalqaro moliyaviy kapital harakati, investitsiya bozori, kredit (depozit) bozori, 
valyuta bozori, oltin bozori, sug’urta bozori, qimmatli qog’ozlar bozori, hosila moliyaviy 
vositalar bozori, xalqaro qimmatli qog’ozlar, amerika va global depozit tilxatlari, xalqaro 
obligatsiyalar va aktsiyalar, LIBOR stavkasi, sug’urta bozori mukofotlari,
 
 

---

31 
3.1. Xalqaro moliyaviy kapital harakatining mohiyati 
Xalqaro moliyaviy kapital harakati sifatida mamlakatlar o’rtasidagi moliyaviy 
resurslar oqimi milliy investitsiya va jamg’arma o’rtasidagi nomutanosiblik oqibatida 
kelib chiqadi. xalqaro kapitallar harakati – ayni vaqtda nisbiy ortiqcha bo’lgan pul yoki 
tovar moddiy mablag’larni mamlakat chegarasidan chetga joylashtirilishidir. Bu 
iboraning sinonimi kapital eksporti yoki kapitalni chiqarishdir. 
Moliyaviy globallashuv sharoitida xalqaro kapitallar harakatida o’ziga xos 
xususiyatlari sifatida quyidagilar namoyon bo’ladi:

jahonda kapitalning notekis joylashishi. bunda kapital resursi kapitalga boy 
mamlakatdan kapitalga muhtoj mamlakatga qarab oqib boradi; 

ko’p mamlakatlarda jamg’arma va investitsiyaning nomutanosibligi. Buning 
natijasida investitsiya uchun ortiqcha mablag’lar yoki defitsit sodir bo’ladi. Oqibatda mos 
ravishda kapitalning sof eksporti yoki importi vujudga keladi; 

mamlakatlarning investitsion muhitidagi, shuningdek kapital qo’yilmalar 
uchun sharoitlardagi farqlanishlar; 

kapital egasining kapitaldan foydalanish samaradorligidagi farqlar va uning 
boshqa chet eldagi kapitalni egallashga qaratilgan harakatlari hamda kapitaldan samarasiz 
foydalanayotgan joydan o’rin olishga harakat qilishi; 

iqtisodiy resurs sifatida odatda kapitalni yuqori darajada safarbar etilishi. Bu 
holat 
jahon 
iqtisodiyoti 
globallashuvi, 
erkinlashuvi, 
transmilliylashuvi 
va 
integratsiyalashuvi sharoitida yanada ko’proq kuchga ega bo’ladi.
Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital, xususiy kapital, qisqa, 
o’rta va uzoq muddatli, tadbirkorlik kapitali, ssuda kapitali, to’g’ridan-to’g’ri 
investitsiyalar, portfel investitsiyalarni keltirib o’tish mumkin. Ular o’rtasida o’zaro 
bog’liqlik va milliy iqtisodiyot uchun qanday shaklda qo’yish afzal ekanligini 1-rasmda 
ko’rishimiz mumkin. 
Xalqaro kapitalning asosiy shakllari sifatida rasmiy kapital – davlatlararo 
tashkilotlar va hukumat qarorlari asosida davlat byudjeti mablag’larini chet eldan qabul 
qilish yoki chet elda joylashtirishdir.

---

32 
Xususiy kapital - xususiy yuridik shaxslar (firma, korxona, tashkilot, banklar va 
boshqalar)ning mablag’larini ularning boshqaruv organlarining qarorlari asosida chet 
ellarda joylashtirishdir.
Jahon kapital eksportida xususiy kapital etakchi bo’lib, o’z navbatida davlat 
kapitali, xalqaro tashkilotlarning kapitali keyingi o’rinlarda turadi. Odatda davlat va 
xalqaro tashkilotlar chetga kapitalni ssuda shaklida, kredit va qarz ko’rinishida hamda 
moddiy yordam ko’rinishida chiqaradi. Rasmiy va xususiy kapital xalqaro kapitalning 
ikki xil: tadbirkorlik va ssuda kapitali shaklida namoyon bo’ladi. 
- milliy iqtisodiyot uchun afzalligi yuqori