Термиз давлат университети

 
ЛЕВИ-БРЮЛЬ Люсьен 
(10.4.1857, Париж —13.3.1939, Париж) француз 
файласуфи, ЭДюркгеймнинг социология мактабига яқин бўлган руҳшунос-
позитивист. Ўзининг ибтидоий «мантиқий-ликка қадар» бўлган тафаккур наз-яси 
билан анча машҳур бўлган. Ибтидоий даврдаги одамлар ҳам худди ҳоз. давр 
одамлари каби мантикий фикрлаш қобилиятига эга эканлиги тўғрисидаги 
Тайлор ва б. эволюционистларнинг фикрига қарама-қарши ўлароқ, Л.Б. «қуйи 
жамиятларда жамоа тасаввури» устувор бўлади ва у ривожланган 
жамиятлардаги тафаккур тарзидан тубдан фарқ қилади, деган фикрни илгари 
суради. «Мантикдйликка қадар бўлган тафаккур», Л.Б.нинг фикрича, 
айнийликнинг, қарама-қаршиликнинг мантиқий қонунлари билан эмас, 
даҳлдорлик қонунлари билан бошқарилади. Л.Б. турли ижтимоий тизимларга 
турлича тафаккур тарзи хослигини таъкидлаб, айни вақтда «мантиқийликка 
қадар» тафаккур тарзи фақат қолоқ халқларгагина хос эмаслигини эътироф 
этади. Шу билан бирга «ибтидоий даврдаги» инсон ҳам шахсий ҳаёти ва 
тажрибаси доирасида ҳоз. давр одамидек фикрлаши ва фаолият кўрсатишини 
ва ўз навбатида ривожланган халқлардаги мавжуд дин, ахлоқ каби ижпшоий 
онг шаклларида «мантиқийликка қадар» бўлган тафаккур тарзи таъсири 
сезилиб туришини таъкидлаб ўтади. Л.Б.нинг «мантиқийликка қадар» тафаккур 
тарзи наз-яси Э.Дюркгейм мактаби томонидан танқид қилинган. Аммо 
Л.Б.нинг қарашлари айрим нуқсонлари, жумладан, бир ёқламалигига 

---

152 
қарамасдан тафаккур психологиясида тарихий ўзгаришларни тадқиқ этишга 
интилиш сифатида эътиборга моликдир. 
М 
МАДАНИЯТ (араб. 
— мадиналик, шаҳарлик, таълим-тарбия кўрган) — табиат 
ва ўзаро муносабатларда акс этадиган инсон фаолиятининг ўзига хос усули. М. 
алоҳида индивиднинг ҳаёт фаолияти (шахсий маданият), ижтимоий гуруҳнинг 
ёки жамиятнинг ҳаёт фаолияти усулини акс эттиради. Дастлаб М. тушунчаси 
инсоннинг табиатга мақсадга мувофиқ таъсири (ерни ишлаш ва ҳ.к), ҳамда 
инсоннинг ўзини тарбиялаш ва ўқитиш маъноларини ифодалаган. Кейинчалик 
М. тушунчаси орқали цивилизация билан боғлиқ мазмун тушунила бошлашш. 
Уйғониш даврида М. етуклиги деганда инсоннинг гуманистик ғоялари, 
кейинроқ, маърифатчилик ғояларига мувофиқликни тушуна бошладилар. 
Жамиятдан ташқарида М. мавжуд эмас. Ижтимоий муносабатлардаги ҳар 
қандай ўзгариш М.га таъсир этади ва М. бу муносабатларнинг қандай 
натижаларга олиб келишидан хабар беради. Шу боисдан М. нафақат ўтмишга 
ёки бугунга, шу билан бирга келажакка муносабатдир. М. инсон 
фаолиятининг ҳам маҳсули, ҳам сифат кўрсаткичи. Инсоният ўзи ҳам 
пировард натижада М. маҳсулидир. Маданий муҳит қандай бўлса, инсон ҳам 
шундай шаклланади.М.-нинг ижодкори, энг аввало, халқ. Халқ М.ида 
авлодлар яратган моддий ва маънавий бойликлар жамланган. Уларни 
ўзлаштирмай, билмай туриб, маданиятли киши бўлиб етишиш қийин. Худди 
шунингдек, М. ривожида профессионал ижодкорлар ва санъаткорлар ҳам 
катта ўрин тутадилар. Улар туфайли М.да янги оқимлар, ижод турлари, бадиий 
эстетик қарашлар юзага келади.М. ўз моҳиятига кўра, моддий ва маънавийга 
бўлинади.