Термиз давлат университети

МЕТАФИЛОСОФИЯ, 
метафалсафа 
(юн. 
те1а — «кейин» ва «философия» 
сўзларидан) — фалсафанинг ўз-ўзини билиши жараёнини ифодаловчи ва ҳар 
қандай фал-ий муаммо устида мулоҳаза юритиш учун замин тайёрловчи фал-
ий билим наз-яси. М.ни фалсафа фал.си деб ҳам юритадилар. Ушбу терминни 
илк бор Г. Струве қўллаган, 1890 й.да «Фал.га кириш» номли асарида М.ни 
шакллантириш заруриятини асослаб берди. М. фал.нинг асосий негизларини, 
ундаги абадий ва маълум даврга хос муаммоларнинг табиатини, фал.нинг 
асосий функцияларини, унинг ўзига хос хусусиятларини аниқлашга интилади. 
М. моҳиятини англаб етиш учун фал.нинг турли замонлардаги талқинидан 
бохабар бўлмоқ даркор. Чунки фал.нинг ўтмишдаги талқинлари М. учун замин 
тайёрлайди. М. фал.нинг мураккаб фан эканлигини қайд этади. У серқирра 
ҳодисадир. М. фал.нинг ўзга жиҳатларини ҳам тилга олади. Унда фал. санъат, 
трансцендентал билим, гуманитар билим сифатида ҳам талқин этилади 
МИЛЛИЙ ОНГ 
— миллатнинг мавжудлиги унинг тарихий тараққиёти ва 
истиқболи билан боғлиқ омил. У миллатнинг шаклланиши, тараққий этиши ва 
абадийлигини таъминлайди. М.о. миллатнинг ўзи билан бирга шаклланиб 
боради. Унинг б.дан фарқ қилувчи, фақат ўзига тааллуқли бўлган манфаатлари 
ва мақсадлари шаклланипш миллий онгни вужудга кел-тиради. Шунинг учун 
ҳам М.о. миллат билан параллел равишда узоқ тарихий даврда, унинг турмуш 

---

154 
тарзи, иқтисодий, ижтимоий-сиёсий ва кенг маънавий-маърифий салоҳияти 
таъсирида ривожланади. Шундай қилиб, М.о. деб, миллатнинг тарихи, тақдири 
ва истиқболи билан боғлиқ бўлган манфаатлар ва мақсадларни ифодаловчи, 
миллат вакиллари фаолиятини мақсад, йўналишлар томон бошқариб 
турадиган ғоялар, фикрлар тизимига айтилади. М.о.га таъриф берганда, 
миллатнинг онглилиги даражасига эътибор бериш билан бирга, унинг 
фаоллиги даражаларини ҳам ҳисобга олиш керак бўлади. Яъни, миллатнинг 
манфаатлари ва мақсадларини ифода эттирувчи онг бўлса-ю, уни амалга 
оширувчи ҳаракат бўлма-са, миллатнинг онги, амалда ўз ифодасини топа 
олмайди. Шу маънода М.о. миллат манфаатлари ва мақсадларини амалга 
ошириш борасидаги фаоллигининг даражаси ҳамдир. М.о. миллий манфаатлар 
сифатида, моддий ва маънавий бойликларни ишлаб чиқариш, ўзга миллатлар 
балан ўзаро муносабатлар жараёнида ҳам шаклланиб ва ривожланиб боради. 
Худди шу жараёнда миллатга хос бўлган хусусиятлар шаклланади. Ўша 
хусусиятлар миллатни бошқа миллатлардан ажратиб туради. Бундай ўзига хос 
хусусиятлар, ўз навбатида, миллий манфаат ва мақсадларни шаклланишида 
етакчи омил вазифасини бажаради. Шунинг учун ҳам миллатнинг барча 
тарихий даврлардаги ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ва маънавий-маърифий 
камолоти М.о.да ўз ифодасини топади.