Qarshi kurashning

17 Z oviya - darvishlar, qalandarlar, shuningdek, g'arib va m iskin/ar t o ‘xtaydigan,
istiqom at qiladigan uy, qalandarxona, darvishxona. Musulmon mamlakatlarida xonaqoh,
tak ’ya, rabot nom/ari bilan ham yuritHadi.
34

---

bobiylar, shoziliylar va h.k.)ning, keyinroq esa, mustamlakachilikka 
qarshi kurash (sanusiylar, qodiriylar) mafkurasiga aylandi.
XIV asrga kelib tasaw ufda dunyo va oxirat ishlarini barobar olib 
borish lozimligi g‘oyasi ilgari surildi. Buni Markaziy Osiyoda tasaw uf 
rivojiga o ‘zining ulkan hissasini qo ‘shgan Bahouddin N aqshband 
hazratlarining «Dil ba-yoru, dast ba-ког», ya’ni «Ko'ngil Allohda, 
qo ‘l ishda bo‘lsin» degan shiorida ham ko'rish mumkin.
XV asrda tasawufda tarkidunyochilikdan farqli, dunyo boyligiga muhabbat 
qo‘ymagan holda ko‘p molu davlatga ega bo‘lish tariqatda bo'lishga xalal 
bermasligi haqidagi ta’limot rivoj topdi. Xoja Ahror Valiyning «Zuhd mol 
yo‘qligi birla emas, balki ko‘ngilda yolg‘iz Allohm tutishda. Dunyoni sev- 
guchi darvish, agarchi nihoyatda faqir bo‘lsa-da, zohid emas. Hazrati 
Sulaymon alayhissalomni shuncha mulku podshohlig1 birla zuhd egasi 
derlar», degan so‘zlarida ham buning ifodasini ko'rish mumkin.
Islom dini Arabiston yarim orolidan tashqariga chiqib, bosh-qa 
m intaqalar, xususan, Xuroson va M ovarounnahrga kirgan chog‘ida 
mahalliy xalqlar turli diniy aqidalarga e ’tiqod qilar edilar. Islom asosiy 
hukm ron dinga aylangach yerlik aholi bu dinni qabul qilish bilan birga 
zardushtiylik, xristianlik, buddaviylik kabi awalgi dinlarida mavjud 
bo'lgan dunyoga berilmaslik, xolislik, birovlar ko‘ngliga ozor bermas- 
lik, sadoqatlilik, bag‘rikenglik, insoniylik kabi jih atlarn i islomiy 
ko‘rinishda saqlab qolishga harakat qildilar.
M intaqaning ilk islom lashuv davrida m usulm onlik faqat nam oz 
o ‘qish yoki zakot berish kabi kishilarning zohiriy am allariga qarab 
belgilanish h o lati yuzaga keldi. X uddi ana shu davrda ta s a w u f 
nam oyandalari bu kabi yuzakichilikka qarshi, dindan asosiy m aqsad
— qalb pokligi, ixlos va um um an, inson ichki dunyosining go ‘zal 
b o ‘lishi tushunilishi lozimligiga e ’tiborni qaratdilar.
N asabnom a, shajara va m an o q ib lard a18 nom lari zikr etilgan 
i 
Safiyuddin 0 ‘rungqo‘yloqiy, Hakim ota, D ukchi Eshon kabi tasaw uf 
j 
namoyandalarining faoliyati kishilarga ilmu hikmat o ‘rgatish, faqirlarga 
}
yordam berish, ariqlarga suv chiqarish, qo‘riq yerlarni obod qilish 
' 
kabi in so n p arvarlik dan ibo rat b o ‘lgani ta s a w u f tariq atlarin in g
bunyodkorlik va bag‘rikenglik mohiyatini yanada yaqqolroq ko‘rsatadi.