Qarshi kurashning

Hozirgi davrda mintaqa xalqlari hayoti va kishilaming ma’naviy-
axloqiy qarashlari shakllanishida islom dinining o‘mi va ahamiyatining
: 
o‘sishi. 
XIX asrning dastlabki yillaridan islom dini tarqalgan mamlakatlar 
; 
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotida katta tarixiy o‘zgarishlar yuz bera boshladi. 
I Yuzaga kelayotgan yangi sharoitga diniy-falsafiy, huquqiy m e’yorlaming 
f 
XIX asr yarmidan boshlangan moslashuvi fanda «islomiy islohotlar» («islom 
modernizmi») nomini oldi. Bu jarayon hanuz davom etmoqda.
IS Manoqib - biror avliyo y o k i buyuk shaxsning ijo b iy xislatlari haqidagi qissalar
to ‘piam i.
35

---

XX asrga kelib dunyoda islom omilining ta ’siri kuchaydi. Bunga 
sabab qilib, bir tom ondan, dunyoda bu dinga e’tiqod qiluvchilarning 
soni ko'payib borayotgani, ikkinchi tomondan, turli rasmiy va norasmiy 
islomiy tashkilotlar faoliyatining kuchayishi ko‘rsatiladi. Ushbu jarayon 
XIX asroxirlarida islom olamida faollashgan diniy islohotchilik harakatlari 
bilan bog‘liqdir. XX asr oxiri — XXI asr boshida bu harakatlar turli 
ko‘rinishda davom etdi.
XIX asrning boshlarida Misrda boshlangan mustamlakachilikka qarshi 
g‘oyaviy kurash panarabizm (arab birligi) g'oyasini keltirib chiqardi. 
XIX asrning ikkinchi yarmida esa bu g‘oya Jamoliddin al-Afg‘oniy (1839— 
1897) ilgari surgan panislomizm bilan almashdi.
XX asrdan boshlab ko‘pgina m usulm on mamlakatlarda yangi tijo- 
rat, jinoyat va fuqarolik kodekslari joriy qilindi. Faqat nikoh, ajralish, 
meros masalalari shar’iy yo‘l bilan hal qilinar edi.
XIX asr oxirlari va XX asr boshlariga kelib, Janubi-Sharqiy Osiyoda, 
xususan, Singapur, Malayziya va Indoneziyada islom islohotchilik 
harakatlari jonlana boshladi. Ular, asosan, islomni zamonaviy fan- 
texnika yutuqlariga mos ravishda qayta ko‘rib chiqish, diniy e’tiqodga oid 
asarlar faqat arab tilida emas, balki mahalliy tillarda ham bo ‘lishi 
lozimligiga ko‘proq e ’tiborni qaratdilar.
. XX asrning oxiri diniy qadriyatlarning uyg‘onishi, diniy m a’naviyatga 
qaytish davri bo‘ldi. 1970-1990-yillarda dunyoda yuz bergan hodisalar 
ommaviy axborot vositalarida «islom uyg'onishi», «qayta islomlashish», 
«islom fenomeni» kabi shov-shuvli xabarlarning tarqalishiga sabab bo‘ldi. 
Jahon jamoatchiligi bu jarayonlarga katta qiziqish bilan qarash bilan 
birga diniy ekstremizm va fundamentalizm kabi salbiy hodisalarni katta 
xavotir bilan kuzatmoqda.
Markaziy Osiyo mintaqasida diniy e ’tiqod bilan bog‘liq har qanday 
m uam m o nihoyatda nozikdir. Chunki bu m intaqada dinning chuqur 
tarixiy ildizlari m avjud. M uayyan kuch lar hozirgi kunda diniy 
qadriyatlardan, islomni qayta tiklash shioridan foydalanishga harakat 
qilmoqdalar.
So‘nggi o‘n yilliklar mobaynida dunyoda din omilining faollashuvi 
sovetlardan keyingi makonda ham o ‘z aksini topdi. Ma’muriy-buyruqbozlik 
tizimi hukmronlik qilgan sobiq sho'ro tuzumida ham diniy hayot hech 
qachon to‘xtab qolgan emas. U o ‘ziga xos shaklu shamoyil kasb etgan edi, 
xolos. «Biroq 80-yillaming oxiri — 90-yillaming boshlari, bir tomondan, 
jamiyatda dinning mavqeyi qayta tiklangan, ikkinchi tomondan esa, ana shu 
asosda mojarolar chiqishi uchun sabablar shakllangan davr bo‘ldi»19
XX asr oxiriga kelib sotsialistik va kapitalistik tuzum lar orasidagi 
raqobat barham topganidan so'ng dunyodagi diniy holat ham o'zgardi.