Qarshi kurashning

Molikiylik. 
Ushbu mazhabga 713-yilda Madinada tavallud topib, 795- 
yilda vafot etgan Molik ibn Anas al-Asbaxiy asos solgan. Molikiy mazhabi 
hozirda asosan Afrika qit’asi, jumladan, Marokash, Jazoir, Tunis, Sudan, 
Senegal, Jibuti, Surinam, Nigeriya, Niger va Liviya kabi davlatlarda 
yetakchi bo‘lib kelmoqda.
Molikiylik tarafdorlari ilk islom davrida shakllangan fiqh m e’yorlarini 
tan oladi, fiqhning asosiy manbai sifatida Qur’on va sunnaga tayanadi, 
faqat M adina shahrining olimlari yakdillik bilan m a’qullagan qoidalarni
21

---

ijmo’ deb hisoblaydi. Shu bilan birga, musulmonlarning umumiy man- 
faatlariga javob beruvchi shariat hukmlariga monelik qilmaydi. Hozirda 
jam i musulmon — sunniylarning taxminan 17% shu mazhabda e’tiqod 
qiladi.
Hanbaliylik. 
Ushbu mazhab 780-yilda Bag'dodda tug'ilib, shu yerda 
855-yilda vafot etgan Ahmad ibn Hanbalning huquqiy qarashlari va 
fatvolarini namoyon etadi. Hozirda hanbaliylik faqat Saudiya Arabistonida 
rasman e ’tirof etilgan bo‘lib, boshqa mamlakatlarda uning tarafdorlari 
kam uchraydi.
Bu mazhab ko‘proq hadislarga tayanishi bilan boshqalardan farq 
qiladi. Unda hadislar mohiyatiga yuqori o ‘rin beriladi va ularga «qanday» 
deb savol bermasdan to ‘g‘ridan-to‘g‘ri ishonish va ergashish zarur 
hisoblanadi. Hozirda jami musulmon — sunniylarning 1,5% shu mazhabda 
e ’tiqod qiladi.
Sunniylikda fiqhiy maktablardan tashqari 2 ta aqidaviy ta ’limot — 
A sh’ariya va Moturidiya mavjud bo'lib, ular asosan Aliohning zoti va 
sifatlari, imon, taqdir, oliy hokimiyat (im omat) masalalarida bir- 
biridan farq qiladi.
Ash’ariya 
- Abul Hasan Ali bin Ismoil (873-935) asos solgan 
kalom ilmlaridan biri bo ‘lib, uning yirik vakillari qatorida Boqiloniy 
(vaf. 1013), Abdul Qohir Bag‘dodiy (vaf. 1037), Juvayniy (vaf. 1085), 
Shahristoniy (vaf. 1153) va Faxriddin Roziy (vaf. 1209) kabi olimlarni 
sanab o ‘tish mumkin.
Ash’ariy tarafdorlari m oturidiylardan Allohni aql bilan tanish 
vojibligi, muqallid (tili va amalida musulmon ekanini isbotlamagan, 
lekin o ‘zini m usulm on hisoblaydigan kishi) im onining joizligi, 
imonning ozayib-ko'payib turishi kabi o ‘nlab aqidaviy masalalarda farq 
qiladilar.
Ongni, ya’ni aqlni diniy a n ’anachilikdan (naql)dan ustun qo‘yish 
va shariatni musulmonlar hayotini boshqaruvchi, deb hisoblash ushbu 
ta ’limotning asosini tashkil etadi. Taqlidni, ya’ni diniy aqidalarga ko‘r- 
ko‘rona ergashish, ularga tanqidiy yondashmasdan bo‘ysunish, itoat 
etishni inkor qilish va hatto, muqallidlarni (taqlid qiluvchilarni) 
m o ‘m in la r em as, deb h iso b la sh h am ush bu t a ’lim o tg a xos 
xususiyatlardandir.