Qarshi kurashning

Moturidiya 
- buyuk imom — «Imom al-huda» («Hidoyat yo‘li 
imomi»), «Imom al-mutakallimin», («Mutakallimlar imomi») nomlari 
bilan m ashhur bo‘lgan Abu M ansur M uham m ad ibn M ahmud al- 
H anafiy a l-M o tu rid iy a s-S am arq an d iy (870—944) asos solgan 
ta’limotdir.
U Sam arqandning M oturid qishlog‘i (hozirgi Jomboy tumani)da 
tavallud topib, 944-yili shu yerda vafot etgan va shahar chekkasidagi
22

---

Chokardiza («chokar» askar, «diza» qal’a yoki «Chohidigari janna», 
y a’ni «jannat ul-boqiya» — Alloh rozi b o ‘lgan zotlar ja n n a ti) 
qabristoniga dafn etilgan.
Moturidiya ta’limotida sof din doirasidan chiqmagan holda aql-idrok 
va 
mantiqqa asoslangan bilim ulug'lanadi. M u’taziliylikda imonning 
shartlari 3 ta, ya’ni til bilan iqror, dil bilan tasdiq va amal bilan ijro 
etish, deyilsa, moturidiylikda bundan farqli ravishda imonning shartlari
2 
ta, ya’ni til bilan iqror etish va dil bilan tasdiqlash deb ta’rif qilinadi. 
Shuningdek, moturidiylikda har bir insonning taqdiri Alloh tomonidan 
belgilab qo ‘yilganiga qaramay, u o ‘z xatti-harakatlari uchun javobgar, 
y a’ni im tih o n lar uch u n yaratilgan insonga dunyo sinovlaridan 
, 
muvaffaqiyatli o ‘tishi va to‘g‘ri yo'lni topishi uchun keng imkoniyatlar 
I berib qo'yilgan, u o ‘z faoliyatida erkin, Q ur’oni karim azaldan mavjud 
va 
boshqa narsalarga o ‘xshab yaratilmagan, deb hisoblanadi.
Shialik. 
Islomdagi ikki yirik yo‘nalishdan biri b o ‘lgan shialik, 
hokimiyat masalasida musulmon jamoasida yuzaga kelgan ixtilof natijasida 
vujudga kelgan.
«Shia» so'zining to ‘liq shakli «Shi'at АП» («Ali tarafdorlari guruhi») 
bo ‘lib, bu nom Ali ibn Abi Tolib (656—661) va uning avlodlariga 
ergashganlarga nisbatan berilgan.
Shialikda imomat masalasi asosiy diniy arkonlardan hisoblanib, u 
jamiyat manfaatlaridan emas, balki din asoslaridan kelib chiqadi. Unga 
ko‘ra, rahbar jamoa tomonidan saylanmay, balki u meros sifatida o ‘tadi. 
M azkur ta ’limotga binoan, M uhamm ad payg‘ambar Alini imom etib 
tayinlagan, undan keyin esa xalifalik uning avlodlariga qonuniy meros 
sifatida vasiyat yo‘li bilan uzatiladi. Shuningdek, imomlik payg‘ambarlik 
kabi ilohiy mansab hisoblanadi.
Shialar aynan ushbu masalada o ‘zaro bir necha firqalarga bo‘linib 
k e tg a n la r . J u m la d a n , r o fiz iy la r ( « in k o r e tu v c h ila r » , « tan
olmaydiganlar») M uham m addan keyingi chahoryor xalifalardan Abu 
Bakr va Um ar ibn Xattob hokimiyatini tan olmaydilar va payg‘ambar 
o ‘zidan keyin hazrati Alini voris qilib qoldirgan, deb d a’vo qiladilar. 
Shuningdek, zaydiylik, isnoashariylik, ja ’fariylik, ismoiliylik, fotimiylik 
kabi guruhlarda ham imomat masalasida o ‘ziga xos talqinlar mavjud.
Shialik Eronda hukmron e ’tiqod hisoblanadi. Iroq, Afg‘oniston, 
Hindiston va Pokistonda ham shialar bor. Ozarbayjon va Tojikistonda 
(Pom irda ismoiliylar) ham aholining muayyan qismi shialikka e ’tiqod 
qiladi. Manbalarda Yer yuzida 97 milliondan ortiq musulmonlar shialikka 
mansubligi qayd qilinadiki, bu jam i islomga e’tiqod qiluvchilarning 
taxm inan 7,5 foizini tashkil etadi.