Qarshi kurashning

Hanafiylik. 
Ushbu mazhabning asoschisi Abu Hanifa N u ’m on ibn 
Sobit hisoblanib, u 699-yilda Kufa shahrida tug'ilib, 767-yilda Bag'dodda 
vafot etgan.
Hanafiylikda Qur’on va Sunnaga asoslanish bilan bir qatorda sahobalar 
so‘zi, ijmo, qiyos, istehson, urf-odat ham keng qo‘llanilgani va odamlarga 
yengilliklar yaratilgani bois Yer yuzi bo ‘ylab keng tarqalgan.
Hoji Xalifa o‘zining «Kashfuz-zunun» asarida hanafiy mazhabi haqida 
quyidagi fikrni bildirgan edi: «To‘rt mazhab ichida birinchi o ‘rinda 
turadigan va haqiqatga eng yaqin bo ‘lgani, Abu Hanifa asos solgan 
mazhabdir. Negaki, ushbu mazhab boshqalaridan ittifoqqa asoslangani, 
ustuvorligi, oliy iste’dod mahsuli bo‘lgani, nazariyalarining kuchliligi 
va ilm al-ahkom sohasida to‘g‘ri fikrlar yuritilgani va boshqa xususiyatlari 
bilan ajralib turadi».
Abu Hanifa shariat hukmlarini chiqarishda o ‘ziga xos bir ilmiy 
uslubga asos soldi. Uning mohiyati Abu Hanifaning o ‘zi tom onidan 
bildirilgan quyidagi fikrlarda yaqqol ifodasini topgan: «Birinchidan, 
Q ur’onga m urojaat qilaman. Kerakli hukm ni undan topolm asam , 
Payg‘am bar Sunnalariga va ul zotdan ishonarli roviylar orqali rivoyat 
qilingan sahih asarlarga (hadislarga) murojaat etaman. Ulardan ham
topolmasam, sahobalar so‘zlarini nazardan o'tkazib istaganimni olaman, 
istamaganimni tark etaman. So‘ngra sahobalar so‘zlaridan boshqalarning 
so‘zlariga o'tam an. Ibrohim N axa’iy, Sha’biy, Hasan Basriy va ibn 
Siyrin kabi mujtahidlarga kelganda, m en ham ular kabi ijtihod qilaman».
Rivoyatchilardan Sahl ibn Muzohim: «Abu Hanifa har doim eng 
ishonchli rivoyatlarga tayangan, odamlarning o ‘zaro munosabatlarini 
to ‘g‘ri yo‘lga qo‘yishga uringan. U qiyosga14 asoslanib ish olib borardi, 
qiyos noqulay b o ‘lganda istehsonga15 o ‘tardi, u orqali ham m uam m o 
o‘z yechimini topmasa, xalq orasida amalda bo‘lgan urf-odatga murojaat 
qilardi», — deb ta ’kidlagan edi.
Hanafiylik mazhabining shakllanishida movarounnahrlik, xususan, 
Samarqand va Buxoro ulamolarining hissasi katta bo‘ldi. Bu mazhabning 
shakllanishida islomning Amudaryodan shimoldagi yerlarga kirib kelish 
jarayonlarining ta ’sirini k o ‘rish mumkin. Islomni yangi qabul qilgan, 
ammo diniy amallarini to‘liq bajarmagan aholini musulmonlar qatoriga 
kiritish mumkinmi yoki yo‘qmi? Ular jizya solig‘ini to'laydimi, yo'qmi?