Morfologiya samdaqi akademik litseyi

cha, -choq, -chak,-(a)loq qo`shimchalarini olgan shakli kichraytirish shakli, -gina, (-kina, 
-qina), -jon, -xon, -oy qo`shimchalarini olgan shakli esa erkalash shakli hisoblanadi: 
baliqcha, kelinchak, qo`zichoq, qizaloq, oyijon, bolaginam, Salimaxon, Rahimaoy, 
Salimjon. (8-ilova) 
ISMLARNING MUNOSABAT SHAKLLARI 
Ism asoslarga qo`shilib, ularni boshqa so`zlarga bog`lab keladi va gap bo`laklarini 
shakllantirishga xizmat qiladi. Ismlarning munosabat shakllariga egalik, kelishik va –man, 
-san, -dir qo`shimchalari, bo`lmoq, sanalmoq, hisoblanmoq kesimlik bog`lamalari 
kiradi. (9-ilova) 
Egalik qo`shimchalari – ismlarga qo`shilib asos qismida ifodalangan narsaning 
belgisini, xusiyatini, harakat-holatini uch shaxsdan biriga qarashliligini bildirgan 
qo`shimchalar egalik qo`shimchalari deyiladi. 
birlik
 
 
 
 
ko`plik
I onam borishim
onamiz borishimiz 

---

MORFOLOGIYA SAMDAQI AKADEMIK LITSEYI 
14 
II onang borishing onangiz borishingiz 
III onasi borishi 
ona(lar)i borish(lar)i 
Undosh bilan tugagan ismlarga –im, -imiz, -ing, -ingiz, -i, -lari; unli bilan tugagan 
ismlarga –m, -miz, -ng, -ngiz, -si, -(lar)i qo`shimchalari qo`shiladi. viloyat, shahar, tuman, 
korxona nomlarida qo`llangan egalik qo`shimchalari xoslik, tegishlilik, umumdan 
ajralganlik ma’nolarini ifodalaydi: Orol dengizi, Bobur bog`i, Amir Temur xiyoboni. Bu 
gaplarda egalik ma’nolari anglashilmaydi. 
Ravishlarida egalik qo`shimchalari ajratilmaydi, ular yaxlitlanib qolgan bo`ladi: 
kechasi, kunduzi, ertasiga, uzunasiga, kechalari. (tarkibida qotib qolishi) 
Egalik qo`shimchasini olgan so`zdan oldin qaratqich kelishigi shaklidagi so`z 
belgili va belgisiz qo`llaniladi: kitobning varag`i, cho`l havosi, mening ustozim. 
Sifatdosh va harakat nomi tarkibidagi egalik qo`shimchalari harakat 
bajaruvchisining shaxsi va sonini bildiradi. Shuning uchun ulardan oldin qaratqich 
kelishigini olgan so`zning ko`pincha qo`llanilishiga ehtiyoj bo`lmaydi. Masalan:
Bilganingni ayt. Qachon kelishini bilmaymiz. Ba’zan egalik qo`shimchasi belgisiz shaklda 
qo`llaniladi: bizning uy, sizning ko`cha. Egalik qo`shimchasini olgan so`z bosh 
kelishikdagi so`zga birikishi ham mumkin, bunda xoslik, umumiylik ma’nosi 
ifodalanadi: Toshkent shahri, Navoiy ko`chasi, «Qutlug` qon» romani. 
Qarashlilik ma’nosi ismlarga –niki lug`aviy shakl yasovchi qo`shimchasini 
qo`shish orqali ham ifodalaniladi. Bu shaklni olgan so`z gapda faqat kesim vazifasida 
keladi, shaxs-sonda o`zgarmaydi: kitob meniki, kitob Karimniki. 
Egalik qo`shimchali so`zlarning imlosi. 
terak, qishloq, bolalik singari ikki va ko`p bo`g`inli so`zlarda egalik qo`shimchasi 
qo`shilganda, asos qismining oxirgi k, q tovushlari g va g` tarzida talaffuz qilinadi va 
shunday yoziladi: teragi, qishlog`i, bolaligi; 
o`rin, shahar,burun kabi ikkinchi bo`g`inida i, a, u qisqa unlilari ishtirok etgan 
so`zlarda egalik qo`shimchasi qo`shilganda ikkinchi bo`g`indagi i, a, u unlilari tushib 
qoladi: o`rni, shahri, burni; 
nok, chok, mashq kabi bir bo`g`inli, idrok, ishtirok, huquq kabi ko`p bo`g`inli 
so`zlarda egalik qo`shimchalari qo`shilganda asos qismda hech qanday o`zgarish 
bo`lmaydi: noki, ishtiroki, huquqi. Demak, egalik qo`shimchalari qo`shilganda ba’zi 
so`zlarda tovush almashishi va tovush tushishi hodisalari yuz beradi. 

---

MORFOLOGIYA SAMDAQI AKADEMIK LITSEYI 
15 
8-ilova