Hozirgi zamon tabiiy fanlar konsepsiyasi

Biologik resurslar. 
0 ‘simlik, tu p ro q va hayvon resurslari biologik m ah- 
suldorlikni hosil qiladi. Hisoblarga k o ‘ra, planetam izdagi tirik organizm - 
larning biom assasi 2 ,4 2 3 x l0 12 to n n a bo'lib, shulardan 2 ,4 2 x l0 12 tonnasi 
quruqlik biom assa miqdoriga va 0 ,0 0 3 x l0 12 tonnasi suv biomassasiga t o ‘g‘ri 
keladi. Y er yuzi biom assasining u ch dan bir qismini bir hujayrali organizm ­
lar, bakteriyalar va sodda hayvonlar tashkil etadi. Tirik organizm lar tarkibida 
65—70 % kislorod, 10 % vodorod b o 'lib , qolgan 60 elem ent 20—25 % ni 
egallaydi. Bizga m a ’lum ki, O 'zbekiston hududining 80 % idan o rtiq qis­
mini cho 'l va adir m intaqalari egallaydi. C ho‘1 zonasining o'sim lik resurslari 
turli xil b o'lib , u 1600 ga yaqin tu m i o 'z ichiga oladi. M arkaziy Osiyo 
ch o 'l m intaqasidagi biom assaning um um iy zahirasi 50—60 ts/g a ni tashkil 
etadi, qorasaksovulzorlarda yog'ingarchilik k o 'p bo'lgan yillari h a r yili 
lOts gacha biom assa hosil bo'ladi.
Y em -xashak zahiralari ch o 'l m intaqasi tiplariga qarab o'zgarib turadi. 
Shim oliy tog'oldi Q izilqum yaylovlari hosildorligi boshqa yaylovlarga nis- 
batan yuqori bo'ladi.
VI BOB. ORGANIK DUNYO NING BIRLIGI VA
XILMA—XILLIGI
Y er yuzida tu rli-tu m a n organizm lar tarqalgan bo'lib, ular tuzilishi, 
xarakteri h am d a hayot kechirishiga k o 'ra ikki guruhga: hayv on lar va 
o'sim liklarga b o'lin ad i. Hozirgi k unda uchraydigan barcha tirik organizm - 
larning um um iy m iqdori 2 m illion turga teng bo'lib, shundan 1,5 m illioni 
hayvonlarga va 500 mingi esa o'sim lik lar dunyosiga to 'g 'ri keladi. Yer 
yuzida tarqalgan barcha hayvonlar lotinch a um um iy nom i fauna (fauna — 
o 'r m o n la r va d a la la rd a y a sh a y d ig a n h ay v o n lar q o 'r iq c h is i—X udosi 
m a’nosidan olingan), o'sim liklar esa flora (flora - gullar va b ah o r X udo­
si m a ’nosidan olingan) deb ataladi.
Yer yuzida tarqalgan hayvon tu rlarining 93 % i quruqlikda, 7 %i suvda 
hayot kechiradi. O keanlar yer yuzasining 70 % ini egallaganiga qaram ay, 
yer biom assasining 0,13 % ini hosil qiladi. O 'sim liklar m a’lum bo 'lgan
organizm tu rlarining 21 % ni tashkil qiladi.
H ayvonlam ing turlari barcha organizm lam ing 70 % ini qam rab olganiga 
qaram ay, ularning biosfera biom assasidagi hissasi 1 % dan kam roqdir. 
H ayvonlam ing 96 %i um urtqasizlar va 4 %i esa um urtqalilardan iborat. 
U m urtqalilarning faqat 10 % gina sutem izuvchilarga to 'g 'ri keladi. XIX
72

---

asrning oxirlarida viruslar deb ataladigan maxsus tirik organizm lar ham
kashf etildi.
Taksonom ikkategoriyalar: tu r, avlod, oila, tartib (otryad), sinf, tip , 
b o 'lim , dunyo.
Sistematikada barcha tirik organizm lar m uayyan bir tartibda o'xshash 
belgilari, oziqlanishi va kelib chiqishiga qarab turli guruhlarga ajratiladi. 
Sistem atikada quyidagi sistem atik birliklar mavjud: b o ‘lim — divisio, sinf
— classis, tartib - ordo, oila — familio, avlod — genus, tu r - speuses. 
Zoologiyada b o ‘lim o ‘rnida tip — tip o s, tartib o ‘rnida qabila ishlatiladi. 
Shu klassifikatsiyaga ko‘ra hozirgi zam on odam lari xordalilar tipiga (chor- 
d ate), um urtqaiilar kenja tip ig a (vertebrate), sutem izuvchilar sinfiga 
(m am m alia), prim atlar otryadiga (prim ates), gom inid oilasiga (h om in i- 
das), odam avlodiga (hom o) kiradi. O dam (hom o sopiens) aqlli odam
deyiladi.