22
Нутқдаги талаффуз камчиликларини
илмий тасниф биринчи
уринишлар XIX асрнинг бошларида бошланди. Тили чучуклик мустақил нутқ
камчилиги қилиб ажратилгандан сўнг, унинг табиатини ўрганиш ривожланиб
борди. 1878 йилда Коен механик дислалия билан бир қоторда функционал
дислалияни ажратиб кўрсатди. Унинг фикрича, функционал дислалиянинг
келиб чиқишининг
асосий сабаби, бу — тақлид ва нотўғри нутқий тарбиядир.
Шундай қилиб, органик ва функционал тили чучукликни бир-биридан
чегаралашга уринишлар юзага келди. Шу йилларда булбар ва пседобулбар
фалажланиш натижасида келиб чиқадиган нутқ бузилишлари ҳақидаги
ишлар пайдо бўлди. Улар марказий нерв тизимининг маълум даражада
зарарланиши оқибатида ҳам товушлар талаффузида камчиликлар бўлишини
кўрсатдилар. Бу ишлар нутқ нуқсонларини тушуниш доирасини кенгайтирди
ва шу билан нутқнинг товуш томони камчиликлари ҳақидаги
билимларни
ривожлантиришга ёрдам берди.
1878 йилда А. Куссмаулнинг "Расстройства речи" китоби босилиб
чиқди. Унда биринчи марта нутқнинг фонетик бузилишлари хақидаги
фикрлар баён этилди. А. Куссмаул тили чучукликни органик ва функционал
формаларга ажратди. Органик бузилишларга А. Куссмаул периферик нутқ
аппаратининг
ривожланишдаги
камчиликларни
киритади
(механик
дислалия). Функционал дислалияга нотўғри нутқий тарбия ва нутқ
аппаратида машқларни, яъни ҳаракатнинг етишмаслиги оқибатида келиб
чиқадиган нутқ камчиликларини киритади. А.Куссмаул томонидан биринчи
марта айрим товушлар талаффузидаги
камчиликларни ифодаловчи
терминлар киритилди: ротацизм-параротацизм, ламбдацизм-параламбдацизм,
сигматизм— парасигматизм ва ҳоказо.
Шундай қилиб, А. Куссмаулнинг хизматлари шундаки, у дислалияни
дизартриядан ажратди ва дислалиянинг функционал ва механик шаклларини
кўрсатиб берди. А. Куссмаул томонидан берилган юқоридаги фикрлар
ҳозирги кунга қадар ўз кучини йўқотгани йўқ. Бу камчиликларни даволашда
А.Куссмаул хирургия ва дидактик усулларни тавсия этади.
23
Кейинчалик нутқнинг товуш томонидаги камчиликлар устида Россияда
А. Андрес, Францияда Легуве Шервен, Германияда Г. Гуцманлар ишладилар.
Товуш бузилишиларининг характери ҳақидаги фикрларнинг ривожланишида
рус ва чет эл лингвистларининг, психолог ва физиологларнинг ҳиссаси катта
бўлди: В. А. Богородитсский (1909), JT. Хербн (1912), Д. П. Енко (1913),
Бодуен (1971), А. А. Шахматов (1915), Л. В. Варшавский, И. М.
Литвак(1935), Н. И. Жинкин (1958) ва ҳоказо. Тили чучукликнинг табиатини
ўрганиш, унинг характери ва механизми жиҳатдан алоҳида
турларини
ажратиш, бу камчиликни бартараф этишнинг дифференциал усулларини
ишлаб чиқилишига олиб келди.
XIX аср бошларида товушлар талаффузидаги камчиликларни
артикуляцион машқлар ёрдамида бартараф этиш ривожланди (Ж. Телма 1817
й., Пуалсон 1892 й.). "Дислалия" терминини Европада биринчи бўлиб
Вилнюс университетининг шифокори проффесор И. Франк илмий муомалага
киритган.
1827
йилда
чиққан
монографияда,
у
бу
терминни
умумлаштирилган маънода талаффуз бузилишларининг ҳамма турларини
турли этиологияларини номлашда қўллади. И. Франклинфарқли
равишда
бирмунча тор маънода, бир қанча кечроқ XIX асрнинг 30-йилларида
Do'stlaringiz bilan baham: