Ўзбкистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат педагогика

Нутқ аппаратининг тузилиши. 
Нутқ аппаратиўзаро чамбарчасбоғланган икки қисмдан: марказий (ёки 
бошқарувчи) нутқ аппарати ва периферик (ёки бажарувчи) қисмдан ташкил 
топган. Марказий нутқ аппарати бош мияда жойлашган. Убош мия 
қобиғидан, қобиқ ости тугунларидан, ўтказувчи йўллар, ўзакдан (аввало, 
узунчоқ мияда), ядролар ва овоз, нафас, артикуляция мускулларига борувчи 

---

18 
\
нервлардан ташкил топади. Марказий нутқ аппарати ва унинг бўлимлари 
вазифаси нималардан иборат? Нутқ, бошқа олий нерв фаолиятининг 
кўринишлари сингари, рефлекслар асосида шаклланади. Нутқ рефлекслари 
миянинг турли 
қисмлари
фаолияти билан боғлиқдир. Бироқ бош мия 
кобиғининг айрим бўлимлари нутқнинг ҳосил бўлишида асосий роль 
ўйнайди. Булар чап (чапақайларда ўнг) яримшарнинг пешона, чакка ва энса 
қисмларидир. Бош мия қобиғининг бу қисмларида нутқ фаолиятида фаол 
иштирок этувчи: 
1.
Нутқ, ҳаракат анализатори. 
2.
Нутқ, кўрув анализатори. 
3.
Нутқ, эшитув анализатори жойлашган. 
Нутқ, ҳаракат анализатори бош мия кобиғинингчап пешона қисмида 
жойлашган бўлиб, Брока маркази деб аталади. Бу қисм оғзаки нутқнинг 
пайдо бўлишида қатнашади. Нутқ эшитув анализатори бош мия қобиғининг 
чап чакка қисмида жойлашган бўлиб, Вернике маркази деб аталади. Бу 
қисмда бегона нутқни қабул қилиш жараёни рўй беради. Нутқни тушунишда 
бош мия қобиғининг орқа бўлаги катта роль ўйнайди. Бу бош миянинг кўрув 
маркази ҳисобланиб, ёзма нутқни ўзлаштириш учун хизмат қилади. Қобиқ 
ости ядролари нутқнинг суръати ва ифодалилигини бошқаради. 
Ўтказувчи йўллар. 
Бош мия кобиғи периферик нутқ аъзолари билан 
ўзаро боғлиқдир. Бунда нерв йулларининг икки: марказдан қочувчи ва 
марказга интилувчи турлари иштирок этади. Марказдан қочувчи 
(ҳаракатланувчи)