Toshkent «noshir» 2017

Aksiya blanklarining majburiy rekvizitlari:
1. Aksiyadorlik jamiyatining nomi va manzili.
2. Qimmatli qog‘ozning nomi – aksiya.
3 Seriyasi, tartib raqami va chiqarilgan sanasi.
4. Turi (oddiy yoki imtiyozli).
5. Nominal qiymati.
6. Egasining nomi (egasining nomi yoziladigan aksiyalar
uchun).
7. Aksiyadorlik jamiyatining aksiyalar chiqarilgan kundagi
ustav fondining miqdori.
8. Chiqarilayotgan aksiyalar soni.
9. Dividendlarni to‘lash muddati.
10. Aksiyadorlik jamiyati boshqaruvining raisi va bosh
buxgalterining imzolari.
11. Ro‘yxatga olish idorasi tomonidan berilgan aksiya
kodi va sana.
Aksiyadorlik ishining ikki asrdan ortiq tarixi aksiyalar
turlarining juda keng to‘plamini ishlab chiqdi. Quyida aksiya-
larning bozor iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlarda tez-
tez uchrab turadigan asosiy turlarini sanab o‘tamiz.

---

14
15
Fond birjasida muomalada bo‘lish xususiyataga ko‘ra,
«ro‘yxatga olingan» va «ro‘yxatga olinmagan» aksiyalar mav-
jud. Dastlabkilari – bu birjada muomalaga chiqarilgan
aksiyalardir. Keyingilari esa – faqat qimmatli qog‘ozlarning
birjadan tashqari bozorlarida mavjud bo‘lgan aksiyalar.
Emitent tomonidan chiqarilish xususiyatiga ko‘ra, obuna
aksiyalari mavjud (ularning joylashtirilishi uchun distribyuter
firma tomonidan kafolatlar berilgan). Ular to‘liq yoki bir
yilda to‘lanadigan va qismlarga bo‘lib to‘lanadigan turlarga
bo‘linadi.
Muomala xususiyatiga ko‘ra, «muomaladagi aksiyalar»,
ya’ni emitentning qimmatli qog‘ozlar bozorida doimiy ravishda
muomalada bo‘luvchi aksiyalarga «portfel aksiyalari», ya’ni
ularni chiqargan kompaniyalar ixtiyorida bo‘lgan aksiyalar.
«Faol» deb nomlanuvchi aksiyalarning alohida toifasi
mavjud. Bu birjalarda doimiy ravishda katta miqdorda muo-
malada bo‘ladigan aksiyalardir. Mazkur aksiyalar ular uchun
maxsus indekslar belgilanish chog‘ida bozordagi vaziyatning
indikatori hisoblanadi.
«Qayta baholanish huquqiga ega bo‘lgan» aksiyalar emi-
tentga aksiyaning egasidan qo‘shimcha badalni talab qilish
huquqini beradi. Aksariyat hollarda bunday aksiyalar inflatsiya
sharoitlarida chiqariladi.
«Kafolatlangan aksiyalar» – kafolatlangan dividendlarni
olish huquqini beradi.
«Vinkulirlangan aksiyalar» – ushbu aksiyalarning egasi
ularni aksiyadorlik jamiyati ijroiya organining ruxsatisiz sotishi
mumkin emas.
Imtiyozli (preferensial) aksiyalar alohida o‘rin tutadi,
ularning har xil turlari mavjud.
Masalan, chaqirib olinish huquqiga ega bo‘lgan (chaqirib
olinadigan) imtiyozli aksiyalar – mazkur aksiyalar emitentga
ularning egasidan oldindan xabar qilingan holda sotib olish
huquqini beradi
«Oltin aksiya» – bu uning egasiga (ustav fondiga qo‘shgan
ulushidan qat’i nazar) ma’lum bir vaqt mobaynida kom-
paniyani boshqarish huquqini beradi. Bunday aksiyalar
ko‘pincha xususiylashtirish jarayonlari kechayotgan mamla-
katlarda uchraydi. Bunda «oltin» aksiyaning egasi sifatida,
odatda, qandaydir bir iqtisodiyotni boshqaruvchi idora orqali
davlatning o‘zi ishtirok etadi.